Kumar ve organize suçlar hep bir aradadır

KKTC’de işlenen Halil Falyalı cinayeti, bir sefer daha devlet-mafya-siyaset bağlarını gündeme getirdi. Pekala KKTC nasıl kumar ve bahis adası oldu, cürüm örgütleri hangi ortamlarda yeşeriyor, mafya nasıl oluyor da vatanseverlik, hayırseverlikle anılıyor? Tüm bu soruları 15 yıldır KKTC’de yaşayan ODTÜ Kuzey Kıbrıs Yerleşkesi Siyaset Bilimi ve Milletlerarası Münasebetler Öğretim Üyesi Doç. Dr. Yonca Özdemir ile konuştuk…

– KKTC nasıl kumar ve bahis adası haline getirildi?

Bu büsbütün Türkiye ile temaslı, Türkiye’de yaşanan değişimler sonucu oldu. Aslında KKTC Türkiye’ye göbekten bağlı bir ülke. Tanınmamışlığı sebebiyle öbür rastgele bir ülke ile organik alakaları mevcut değil. KKTC’de bahsettiğiniz şartları yaratan en büyük faktör Türkiye’de 1998’de kumarhanelerin, 2006’da da online bahis sitelerinin yasaklanmasıdır. Dönüm noktası bunlardır. Bu yasaklarla birlikte Türkiye’deki kumar-organize hata bağları buraya taşındı ve Kuzey Kıbrıs süratle kumar ve bahis adası haline getirildi. Organize hatalar daima böyledir. Bir yerde yasaklarsınız ya da tesirli bir uğraş gerçekleştirirsiniz ancak yok edemezsiniz. Çabucak en yakındaki öteki bir coğrafyaya kayar. Bu ortada, kumar ve organize cürümler aslında daima bir ortadadır.

– Niye?

Çünkü organize hatalardan elde edilen kara paranın aklanabilmesinde kumar bölümü çok değerli bir rol oynar. Hasebiyle kumar nereye kayarsa ona entegre kara para ve kara ilgiler de kesinlikle oraya transfer olur. Bu ortada Kuzey Kıbrıs’a baktığınızda aslında yabanî bir mafya ortamı göremezsiniz. Kıbrıslı Türklerin neredeyse hepsi birbiriyle akraba ya da ahbaptır. Geçtiğimiz salı günkü suikast Kıbrıs için sahiden şok edici bir olaydı. Bu türlü bir şeyi gerçekleştirebilecek bir güç burada mevcut değil. Buradaki mafya hesaplaşmaları kesinlikle Türkiye ile ilişkilidir. Türkiye’den birileri görevlendirilir ve buradaki hesaplar o biçimde görülür.

– Falyalı’nın yükselişi Ada’nın bu hale gelmesiyle paralel bir kıssa mi?

Tabii ki. Daha 1990’larde otellerde, kumarhanelerde güvenlikçi olarak çalışan bir kişinin 2000’lerde nasıl bu kadar devasa bir servete kavuştuğunu ve adeta devleştiğini diğer nasıl açıklayabiliriz ki? Görünen o ki, Kuzey Kıbrıs’ta kumar-bahis dalı büyüdükçe Falyalı da onunla birlikte büyümüş. Bilhassa de bölümü elinde bir formda monopolize etmiş olması sebebiyle adeta rakipsiz, tek başına büyümüş görünüyor. Düşünün, 2019 yılında bir İngiliz futbol ekibini (Fulham) 100 milyon sterline satın almaya çalışmıştı! Bu türlü bir para bu türlü küçücük bir adanın kuzeyinden nasıl çıkar? Bu ortada futbol kulübü almak da tipik bir mafya kara para aklama sistemidir. Mafya örgütleri mali sorun içindeki futbol kulüplerine çok muhtaçlık duydukları nakit paraları transfer ederek futbol kulüplerinin içine sızabilmekte. Kulübün denetimini ele geçirdikten sonra da oyuncu transferleri, TV hakları mutabakatları ve bahisler yoluyla milyonlarca avroyu aklamak mümkün olabiliyor. Rus mafyasının Avrupa futbol piyasasına sızdığı artık bilinen bir olgu.

– Mafya devleti ne demek? Kıbrıs bu tarife ne kadar uyuyor?

Mafyanın çok güçlendiği devletlerde mafya ve devlet yetkililerin yakın bağları olduğunu ve yüksek devlet yetkililerinin kabahat örgütlerinin oyuncuları ve savunucuları haline geldiğini görürüz. Mafya devlet demek illaki mafya devleti yönetiyor demek değil; mafya devlet, devlet ve mafyanın yakın ilgiler içinde olması ve birbirini takviyeler hale gelmiş olması demek. Moises Naim 2012’de Foreign Affairs mecmuasında “Mafya devletler” başlıklı bir yazı yayınlanmıştı. Bu yazıda bu tip devletler tasvir edilmekte ve bu devletlerde ulusal çıkar ve organize kabahatin çıkarlarının nasıl artık ayrılmaz bir formda iç içe geçmiş durumda olduğunu anlatılmaktadır. Mafya devletlerinin siyasetleri ve kaynak tahsisleri, tipik olarak devlet davranışını şekillendiren güçler kadar mafya örgütlerinin ve başkanlarının tesiriyle de belirlenir, zira hata örgütleri her vakit siyasi sistemi kendi çıkarları için yozlaştırmaya çalışırlar. Bu örgütler ve bunları yönetenler ellerindeki kirli para yoluyla ülkelerindeki siyasetçiler ve devlet kurumları üzerinde baskı kurma ve yandaşlar bulma kudretine sahip olurlar ve böylelikle hem siyasetin süratle kirlenmesine hem de hukuk sisteminin zayıflamasına yol açarlar. Örneğin, Montenegro (Karadağ) ve Kosova mafya devletler olarak görülüyor. Hatta Bulgaristan da AB’nin içindeki bir mafya devlet haline geldi. Son yıllarda Venezuela da tipik bir mafya devlet özellikleri göstermeye başladı. Bu tip ülkelerde hükümet ve devlet yetkilileri organize cürüm şebekeleriyle işbirliği yaparak kendilerini, ailelerini ve yakınlarını zenginleştiriyor ve böylelikle suça ortak oluyorlar. –

– KKTC’nin de bu tanıma uyduğu argüman edilebilir mi?

Edilebilir. Hakikaten Halil Falyalı’nın bilhassa iktidar partisi UBP ile yakın münasebetleri bilinen ve artık sıkça söz edilen bir gerçek. Gitgide güçlenmesinden anlıyoruz ki yaptığı işler bilinmesine karşın devletçe ya da devletteki bir ekip yetkililerce korunup kollanıyordu. O da olağan kendisini kollayanları kolluyordu. Sınıraşan Organize Cürümlere Karşı Global Teşebbüs (Global Initiative Against Transnational Organized Crime) kuruluşunun 2021 Global Organize Cürüm Endeksi raporu Türkiye’yi de mafya devlet olarak tanımladı ve “Türkiye bir mafya devlet haline geldi ve deliller durumun artık her zamankinden daha fazla bu türlü olduğunu gösteriyor” sözlerini kullandı. Bu rapora nazaran Türk organize kabahat örgütleri Avrupa’ya toptan eroin ithalatını denetim ediyor ve 2016’dan bu yana Türkiye ile ABD Uyuşturucuyla Çaba Dairesi ortasındaki işbirliği kıymetli ölçüde azaldı. 2016 yılının bir dönüm noktası olmasının sebebi olarak ise 2016 darbe teşebbüsünden sonra polis teşkilatı içinde yapılan operasyonlar ve bunların sonucunda polis gücünün, narkotik ünitesi de dâhil olmak üzere, zayıflaması olarak gösteriliyor. Bildiğiniz üzere Türkiye-Avrupa ortasındaki uyuşturucu trafiğinin büyük kısmının Kuzey Kıbrıs üzerinden gerçekleştiği sav ediliyor ve Falyalı da bu alakalarda kilit isim. Hasebiyle KKTC’deki bu yapılanmayı Türkiye’deki yapılanmalardan ve gelişmelerden başka düşünmek mümkün değil. Bir nevi KKTC’deki cürüm örgütleri ve Türkiye’dekiler entegre durumda.

– Halil Falyalı’nın ismini birinci sefer Sedat Peker’in geçen yıl yaptığı açıklamalarla duyduk. Falyalı ne kadar güçlüydü? Kabahat örgütleri iktidardaki gücünü hangi yollarla elde ediyor?

Falyalı’nın tam olarak kimlerle münasebetleri vardı, hangi işleri yönetiyordu, onu kim öldürdü, vs. bunlar polisin araştırması ve bilmesi gereken hususlar. Ben bir ekonomist gözüyle gücü açısından yalnızca şunu söyleyebilirim: Milyonlarca hatta tahminen milyarlarca dolarlık bir piyasadan bahsediyoruz ve bu piyasa neredeyse tek bir kişi tarafından monopolize edilmiş üzere görünüyor. En azından argümanlar bu türlü. Bu da Falyalı müthiş bir ekonomik gücü elinde tutuyordu demektir. Bu ekonomik güç natürel ki siyasi gücü de beraberinde getiriyor. Hakikaten maddi kaynaklar her vakit siyasi satın alabilir. Durum buysa, birileri kesinlikle bu piyasadan hisse almaya kalkışacaktır. Duruma siyasi bir gözle baktığımızda bu kişinin siyasi kontakları değer arz ediyor. Bu alakalar ve sav edilen şantaj görüntüleri da göz önüne bulundurulduğunda birileri elbette bu şahsa hasımlık de besleyecektir. Burada yabanî bir mafya sisteminden ve kaygıya dayalı bir güçten bahsetmiyoruz alında.

– Neden bahsediyoruz o halde?

Daha çok yozlaşmışlık ve patronaj alakaları üzerinden yürüyen bir kirli ilgiler yumağı var. Yani, daha çok eş-dost, tanıdıklar yoluyla (Kıbrıs’ta neredeyse herkes herkesi tanıyor), bazen kumar borcu, bazen partiye/partilere akıtılan paralar, bazen “hayırsever” görünümü altında yapılan bağışlar ve öteki menfaatler yoluyla Falyalı üzere birinin Kuzey Kıbrıs’ta inanılmaz bir tesir alanı yarattığını görüyoruz. O denli ki, ne yaptığı neredeyse herkesçe bilinen ve hakkında cürüm evrakları olan birine bu yaptığı kirli işler sebebiyle hiçbir dava açılamıyor. Kendisi hakkında kabahat duyurusunda bulunsanız bu şikâyeti sürece koyacak polis ve dava edecek savcı bulamıyorsunuz. Dahası bu kişi ülkedeki yüksek seviye yetkilerle ve siyasetçilerle (Cumhurbaşkanı dâhil) yakın bağlantılar içinde. KKTC’de de Falyalı’nın iktidardaki parti olan UBP ile yakın münasebetleri olduğunu Kuzey Kıbrıs’ta bilmeyen yok. Hatta daha evvel öbür müellif ve gazetecilerin de belirttiği üzere, Falyalı’nın UBP’nin seçim kampanyalarını finanse ettiği tezi var. Birkaç gün evvel Ahmet Şık da KKTC’de bir bakanın Falyalı’nın en büyük bahis sitelerinden birinin ortağı olduğunu da tez etti. Siz bu halde devlet görevlilerini, siyasetçileri avucunuzun içine alırsanız doğal ki dokunulmaz olursunuz. Taa ki Türkiye’den birileri ipinizi çekene dek.

– Buna rağmen yargı işlemiyor mu, onun önündeki pürüz ne?

Öncelikle demin de belirttiğim üzere, organize hata örgütlerinin elindeki para (ki KKTC üzere küçücük bir yerde milyarca dolarlık gelirden bahsediyoruz), her türlü kurumu ve kişiyi yozlaştırmaya yetecek kadar büyük ölçüler. KKTC özelinde bir sorun olarak bir biçimde kumar borcu olanların Falyalı’ya karşı düştüğü zafiyet durumları var (anlaşılan buna yargı sistemindeki kimi bireyler de dahil). Başka yandan da muhtemelen Falyalı’nın siyasi ilgileri sebebiyle yargı üzerindeki baskı ve bu baskı sebebiyle yargının işleyememe durumu var. Yani Falyalı’nın yargılanıp mahpusa atılmamış olmasına şaşırmıyoruz. Görünen o ki KKTC’de kirli para ve onun yarattığı kirli ilgiler karşısında yargı ve polis üzere kurumlar artık büsbütün aciz kalmış durumda. Eski KKTC Cumhurbaşkanı Mustafa Akıncı dahi “Halil Falyalı daima olarak Ulusal Birlik Partisi (UBP) idaresinin en üst kademeleri ile birlikte anılan bir isim olmuştur. Her seviyedeki seçimlerde UBP’yi tüm maddi imkânlarıyla desteklediği herkesçe biliniyor” demişti. Evet, bunları herkes biliyor, ancak herkes âdeta üç maymunu oynuyordu. Lakin geçen yıl Sedat Peker, Falyalı ile ilgili çok önemli argümanlarda bulununca ve geçtiğimiz ekim ayında Falyalı süreksiz bir mühlet gözaltına alındığı vakit birileri bunu yüksek sesle bunu söz etmeye başladı.

– KKTC Cumhurbaşkanı Falyalı için ‘değerli’ dedi, cenazesi Türk ve KKTC bayraklarına sarıldı… Bu fotoğraf için ne diyorsunuz?

Bugün birçok ülkede hata örgütlerinin yalnızca yeraltında değil, yerüstünde de faaliyet gösteriyor olduğunu görüyoruz. Mafya örgütleri yasadışı işlerinden elde ettikleri serveti yasal işlerde yatırım yapmak için kullanırlar. Hatta toplumsal yardımlar dağıtırlar ve bu sebeple hayırsever şahıslar olarak görülebilirler. Oysa yasadışı yollardan edinilmiş ve devasa boyutlardaki paranın bir kısmının yardım diye dağıtılması hayırseverlik diye değil, parayla prestij ve itibar satın alma uğraşıdır. Kendileri ile yakın ilgileri olan devlet yetkililerinin bu bireyleri hayırsever, saygıdeğer olarak tanımlaması da bu yetkililerin işine gelir, zira bu biçimde bu kabahat insanlarıyla bağlantılarını aklamaya çalışırlar. Şunu da belirtmem lazım: Bilhassa ekonomik krizin ağır olduğu ortamlar organize hata örgütleri için çok elverişlidir.

– Neden?

Çünkü kriz ortamında toplumsal yardımlar azalır ve toplumsal yardıma, işe muhtaç insan sayısı artarken bu durum mafya başkanları için siyasi erişim, toplumsal meşruiyet ve halk takviyesi karşılığında doldurmaktan çok memnun oldukları bir boşluk yaratır. İşsizliğin ağır olduğu ortamlarda mafya ekmek kapısı olup en büyük patron haline de gelebilir. Kısacası Falyalı öldürüldüğünden beri Kuzey Kıbrıs’ta süregelen bir tartışma da birtakım çevrelerin Falyalı’yı “hayırsever bir iş insanı” diyerek rahmet ve hürmetle anıyor olması. Falyalı’yı bugün “değerli” olarak tanımlayanlar, hatta cenazesine katılanlar, ki buna Başbakan Faiz Sucuoğlu da dâhil, esasen Falyalı ile güzel ilişiklileri olan, onunla birebir içki masalarında oturan ve onun sağladığı maddi kaynaklar ile seçimlerde partilerine finansman sağlayan bireyler. Hasebiyle bu bahsettiğiniz fotoğraf çok şaşırtmadı.

– Bayrak aşkı, vatanseverlik, hayırseverlik… Bunlar birer örtü mü?

Zaten her türlü musibet bunlar ile örtülmeye çalışılmıyor mu? Memleketler arası hukukun ve kuralların uygulanamadığı Kuzey Kıbrıs bir yandan Türkiye kaynaklı kirli işlerin üssü haline de geldi, bir yandan da Türkiye’nin ağır siyasi baskısı altında ezilmekte. Bunların hepsi milliyetçilik kisvesi altında yapılıyor. Yani hem bu kumar-bahis tertibinin sürmesini isteyenler, hem adada Türkiye’nin müdahalelerine kucak açanlar, hem de adanın bölünmüşlüğü savunanlar aslında genelde tıpkı kısımlar, ya da en azından işbirliği içindeler, zira bölünmüş bir ada ve bu formda adanın kuzeyinde oluşan yasal boşluk yasadışı işler için elverişli bir ortam yaratıyor. Bu ortamın sürekliliği ise üzeri milliyetçilikle örtülmüş bir “iki başka devlet” telaffuzuyla destekleniyor. Son yıllarda KKTC’de tekrar yeşertilen “iki başka devlet” telaffuzunu, bu söylemi savunan UBP’li, milliyetçi Ersin Tatar’ın nasıl Ekim 2020’de Türkiye’nin müdahalesiyle cumhurbaşkanı seçtirildiğini ve böylelikle adada memleketler arası hukuka uygun tahlil modellerinden süratle nasıl uzaklaşıldığını düşünürken insan ister istemez bunun neye ve kime hizmet ettiğini sorguluyor. Kuzey Kıbrıs’taki kirli ve karanlık ilgilerden beslenenlerin adadaki statükoyu değiştirmeye tabi ki hiç niyeti yok. Bugün Kıbrıs’ın kuzeyi önemli bir çıkmaza girmiş durumda. Fakat KKTC’deki mevcut iktidarın bunu kaygı edindiğini görmüyoruz.

– Organize kabahat örgütlerinin yeşerdiği ortamları nasıl tanımlarsınız?

Genelde devletin ve bilhassa de hukuk sisteminin zayıf olduğu ortamlar organize kabahat örgütleri için ülküdür. Bağımsız bir yargı sistemi ve bağımsız medya ise tam bilakis hata örgütlerinin baş düşmanıdır. Gelir adaletsizliğinin ve işsizliğin yüksek olduğu ortamlar da hem insanları mevcut sisteme karşı inancalarını kaybetmesi hem de hatası yasallaştırıp insanları suça teşvik etmesi açısından elverişli şartlar yaratır. Kimi yerlerde mafyaya dâhil olmak ekonomik bir mecburilik haline bile gelebilir. Bir müddet Meksika’da yaşamıştım ve orada bu önemli bir sebepti örneğin. Patronaj ilgilerinin ağır olduğu, feodal bağlardan kendini koparamamış toplumlar da organize cürüm örgütleri için ülkü ortamlardır. Lakin tüm bunları söyledikten sonra belirtmeliyim ki en gelişmiş ülkelerde dahi organize cürüm örgütleri olabilir. Bu örgütlerin denetim etiği para akışı ve servet o kadar büyüktür ki dokunduğu her şeyi kirletebilir.