2004’den bir yazı. Bugün yazdım desem, inanırdınız. Kolay değişmiyor kimi şeyler. Dünümüzle bugünümüz tıpkı güya.
—-
Kendilerine ilişkin en bedelsiz olguların bile bilinmesi gereken ehemmiyette olduğuna inanıp da, bu inançlarını ayaküstü soruya dönüştüren, karşısındakini durduk yerde âdeta imtihana çeken kimi tipler vardır ya, Babıâli’nin –herhalde– bu çeşit insanlardan olan büyük yayıncılarından biri, kitaplarını da bastığı ünlü bir romancımıza sorar: “Üstad! Hangi gözümün takma olduğunu anlayabilir misiniz?” Romancı, hiç sektirmeden karşılık verir: “Sağ gözün!” Yayıncı herhalde hiç muhakkak olmadığını sandığı takma gözünün bir bakışta anlaşılmasından duyduğu şaşkınlıkla yine “Nasıl anladınız üstad?” diye sorduğunda üstadın verdiği karşılık fevkaladedir: “Diğerinden daha insani bakıyor da o yüzden!”
Yazarın birinci bakışta “kalp kırıcı” görülebilecek bu hazırcevaplığı, yayıncının o güne kadarki hallerinden kaynaklanmış olamaz mı? O yayıncı, kim bilir –diyelim ki– bu muharririn yapıtları üzerinden nasıl bir sömürüyle para kazanıp palazlanmıştır. Öylesine kâr hırsı bürümüştür ki gözünü, tüm insanları bu hırsıyla kıymetlendirmiş, giderek “insani” olan tek modülü işte o, birinci bakışta fark edilemeyeceğini sandığı takma gözü olmuştur.
Tokat gibi
Kendi gerçeğini unutanlara, unuttukları gerçekler, bu örnekte olduğu üzere işte bu türlü anımsatılır. Sözlerin gücünden korkmak, sözcükleri “yaralayıcı” bir silah olarak kullanabilenlerin karşısına bir densizlik yaparak çıkmamak gerek; kötü vuruyorlar zira. Öylesine kötü vuruyorlar ki, vurdukları yerde gizlenmesini en çok istediğiniz yanlarınız ortaya çıkıyor.
Napolyon bir yemek sırasında soylulardan birinin, “Majesteleri, siz en çok ne peşinde koşarsınız?” sorusuna “Para peşinde!” karşılığını verir. Koca imparatordan, aşikâr ki, daha onurlu bir cevap bekleyen soylunun pek şaşırdığını gören Napolyon sorar bu sefer: “Peki siz ne peşinde koşuyorsunuz bayım?” O, Napolyon kadar ucuz olmak ister mi? İçinde İmparator’a –sözüm ona– ince bir bildiri da gizli olan karşılığı, “Ben onur peşinde koşarım Majeste,” olunca, Napolyon’un ağzından, gururu yalnızca lisanında tutan bir kendini beğenmişi perişan eden şu cümleler çıkar: “Çok doğal beyefendi, insan kendisinde olmayan şeylerin peşinde koşar.”
Kime çatacağını bilmeli insan
Bunlar elbette demagojik ustalıklardır, hak eden şahıslara ağızlarının hissesini vermeye faydalar. Muhatabını o an ne durumda bıraktığını hesaba katmayan densizlere bu cins cevaplar vererek durumu lehlerine çeviren kaç usta var hakikaten. İsmini artık anımsayamadığım ünlü bir köşe yazarımıza okuyucularından biri edepsizce bir mektup müellif. Mektupta müellifi en zayıf yanından vurmak için, “yazılarınızın yer aldığı gazeteyi tuvalet kâğıdı olarak kullanıyorum,” diye bir cümle de sarf eder. Böylesi bir çirkefliğe verilecek en düzgün karşılığı işte o vakit verir müellif: “İyi! Bu türlü yapmaya devam edin. Başınızdan daha bilgili bir kıçınız olur hiç değilse.”
Ustaları usta kılmada ilham kaynağının daima karşı taraftakiler olduğu bu örneklerden anlaşılmıyor mu? Kelamın sihirbazlarının karşısına hangi cüretle çıkarlar o başka bir sorun, lakin aptalların da –tabii ki aptallıklarından kaynaklanan- bir hamasetleri oluyor, gariptir. Falih Rıfkı Atay, makûs şöhretli birinden kelam ederken, “Tesadüfen bile namuslu olamamıştır,” der. Bakın etrafınıza, ayağınız bir yere takılsa, yokuş aşağı denetimsiz bir biçimde yuvarlansanız, gidip çarpmak için, tesadüfen bile gerçek dürüst bir adam bulamazsınız.
Ne yapılacak pekala? Sözcüklerin gücüne güvenmekten öteki devası var mı kişinin? Kimin gözünün daha insani olduğunu anlamak için romancı, kimin nitekim neyin peşinde koştuğunu kavramak için İmparator, kimin hangi organının bilgili olması gerektiğini bilmek için de ünlü bir köşe muharriri olmak gerekmiyor elbette. Kişinin başına, unsurlu oluşuna güvenmesi kâfi. Başınızdan eminseniz, yokuş aşağı denetimsiz düşme tehlikeniz de yok demektir aslında.
Ama yeniden de böyleleri gelip sizi bulur, çarparlar. Bu da doğaldır elbette. Yokuş aşağı yuvarlananlar çoklukla onlardır zira.
