Dünya, daha evvelden bilinse de tsunaminin yıkıcı tesiriyle 2004’te yüzbinlerce insanın hayatını kaybettiği Endonezya’nın Sumatra adası açıkları ve 2011’deki Japonya Tohoku’daki sarsıntılarının akabinde tanıştı.
Tsunamiler daha çok okyanuslar üzere açık denizlerde tesirli gözükse de geçtiğimiz yıl İzmir Seferihisar açıklarında meydana gelen zelzele sonrası kıyıda yaşanan ani su yükselmesi, bunun Türkiye’de de muhakkak bir ölçeğe kadar tehlikeli olabildiğini gösterdi.
Boğaziçi Üniversitesi Bölgesel Deprem-Tsunami İzleme ve Kıymetlendirme Merkezi Müdürü Kalafat, “1-7 Mart Zelzele Haftası” kapsamında merkezin çalışmaları ve Türkiye’deki tsunami riski üzerine değerlendirmelerde bulundu.
Ağırlıklı olarak Doğu Akdeniz’de tsunami müşahede ve ihtar merkezi olarak çalışmalarını sürdürdüklerini tabir eden Kalafat, merkezdeki en kıymetli özelliğin sismik istasyonların yanı sıra su düzeyi istasyonlarının da bulunması olduğunu lisana getirdi.
‘Marmara’da 2 metre civarında bir su yükselmesi bekleniyor’
Kalafat, üç tarafı denizlerle çevrili Türkiye’deki tsunami açısından riskli bölgelerle ilgili şunları aktardı:
“Ağırlıklı olarak Ege ve Akdeniz bizim için daha riskli. Güney batı kıyılarımızda, Girit, Muğla, Gökova, Fethiye, Antalya civarında 3 metrenin üzerinde tsunami olma mümkünlüğü var. Akdeniz’de Girit yayı diye tabir ettiğimiz alan aslında Afrika plakasının Ege-Anadolu plakasının altına daldığı bir levha sonu. Büyük zelzeleler de levha hudutlarında oluyor. Tarihi kayıtlara da baktığımızda Girit ve 12 Adalar civarında kıymetli tsunamiler olmuş. Marmara’da ise yüklü olarak beklediğimiz tsunami, örneğin 7 şiddetinde büyük bir sarsıntı sonrası olabilir. Marmara’da 2 metre civarında bir su yükselmesi bekleniyor. 2 metrelik su düzeyinin yükselmesi bile belli bölgelerde sorun ve hasar yaratabilir.”
Kalafat, kıyıya yakın bölgelerde bilhassa Akdeniz bölgesi için tsunamiye yönelik çalışmalar yapılması gerektiğini vurgulayarak, Marmara Denizinin içinde de bin metrenin üzerinde, çeperleri kalın, genç alüvyonlarla ve sedimanlarla çevrili üç derin çukur olduğunu anlattı.
Büyük bir sarsıntı sonrasında etkilenen sediman katmanlarının hareketine bağlı olarak tsunami mümkünlüğünün görüldüğünü belirten Kalafat, Marmara’da beklenilen tsunamilerin heyelan kaynaklı olduğunu vurguladı.
‘Erken ihtar verme kapasitemiz var’
Doç. Dr. Doğan Kalafat, zelzele olmasa bile tsunamiyle ilgili erken ikaz verebilecek kapasitelerinin bulunduğunu tabir ederek, sarsıntı sonrası ikinci bir tehlikeyi bertaraf etme ismine bunun kıymetli olduğunu kaydetti.
Kalafat, “Yaklaşık 4 ila 7 dakika ortasında tsunamiyle ilgili erken uyarıyı verebiliyoruz. Bu müddet de değerli. Zira toplum bu bilgiyi aldıktan sonra tsunami tahliye noktalarından inançlı bölgelere ulaşabilir. Türkiye çapında su düzeyi istasyonlarını daha sık konumlandırarak, buradan gelecek hem zelzele hem de su düzeyi bilgisiyle tsunaminin boyutu, gelişmesi ve erken ikaz verme kapasitemiz var” sözlerini kullandı.
Özellikle Ege Denizi ve Akdeniz’de yaşanacak zelzeleler sonucu oluşabilecek tsunamilere karşı önlemli olunması gerektiğini belirten Kalafat, Türkiye’deki tsunaminin açık denizlerde olduğu üzere büyük felaketlere yol açmayacağını anlattı.
‘Tsunami riski var’
Kalafat, kıyı bölgelerindeki yapıların ziyan görebileceğini lisana getirerek, şöyle devam etti:
“Deniz tabanında olacak sarsıntı sonrasında toplumun şunu bilmesi gerekir, örneğin zelzelenin büyüklüğü 6’nın üzerine çıktıysa tsunami olabilir. Uyarlılara dikkat edip, kıyıdan uzaklaşarak, mümkün olduğu kadar yüksek bölümlere tahliye olunmalı. Toplum bunu bir refleks olarak düşünmeli. Tsunami tabelaları da bir şuur oluşturması açısından da kıymetli.”
Geçmişte Fethiye açıklarında meydana gelen 6’nın üzerindeki bir zelzele sonrası insanların günlerce tsunami olacağı tasasıyla panik halinde hareket ettiğini hatırlatan Kalafat, muhtemel bir tsunaminin sarsıntıdan 20-30 dakika sonra yaşanabileceğini ve günler sonra gelmesinin mümkün olmadığını kaydetti.
Tsunami müşahede istasyonları
Türkiye’deki tsunami müşahede istasyonları hakkında bilgiler veren Kalafat, enstitülerinin haritalı bildiri gönderimi gerçekleştiren tek hizmet sağlayıcı olduğunu söz etti.
Türkiye’de 25 su düzeyi istasyonu bulunduğunu bildiren Kalafat, istasyonların yüklü olarak Marmara’da ve tüm Türkiye kıyıları boyunca yer aldığını kaydetti.
Bu istasyonların sayısının artmasının değerli olduğunu anlatan Kalafat, “Ülkemiz doğal afetler açısından riskli bir bölgede. Münasebetiyle sarsıntılar ve sonrasında oluşacak tsunamilerle ilgili toplumumuzun şuurlu olması gerekiyor. Birebir vakitte sarsıntıya güçlü binalarda oturmanın yanı sıra deniz kıyısına sıfır, dere yataklarına hiçbir halde konut yapmamamız gerekir. Buralar zelzelede ve zelzele sonrası oluşabilecek tsunamilerde hasar görecektir” diye konuştu.
