Berat Albayrak’ın “Burası Çok Önemli” isimli kitabıyla ilgili dünkü yazımda Akbank’la ilgili savlara yer vermiştim. Sırada kitabın geneline ait bir kıymetlendirme var.
ERDOĞAN YANILTILDI MI?
Albayrak 2018’de misyona geldiğinde ekonomiyi kırılgan ve dış tehditlere (hatta şantaja) açık bir durumda bulduğunu belirtiyor. Bilhassa gerçek kesimin 2010-2017 periyodunda genişleyen döviz açık konumunu ve bankaların yurtdışı yerleşiklerle yaptıkları swapları (Para takası), finansal güvenliği tehdit eden ögeler olarak kıymetlendiriyor. Meğer bu siyasetler Erdoğan’ın başbakan olduğu periyotlarda uygulanmıştı. Yani Erdoğan yanıltılmış mıydı? Bu mevzuda bir açıklama bulamıyoruz.
RAHİP BRUNSON KRİZİ
Türkiye Albayrak’ın Hazine ve Maliye bakanlığı devrinde, 2018 ve 2020 yazlarında iki kur krizi yaşadı. Albayrak, 2018 yazında yaşanan kur krizini dış güçlerin oyunu olarak pahalandırıyor. “Trump’ın Rahip Brunson’la ilgili attığı tweet’in akabinde Londra merkezli memleketler arası finansal kuruluşlar güya bir merkezden talimat almışçasına Türk Lirasına karşı büyük bir hücum başlattı” diyor ve “Zamanlama manidardı!” notunu ekliyor.
Oysa Trump’ın tweet’i aslında yalnızca bardağı taşıran son damlaydı. Bardağı Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın 2018 Haziran ayındaki seçim öncesi Londra’da yabancı yatırımcılarla yaptığı toplantılarda verdiği iletiler doldurmuştu. Erdoğan’ın bu toplantılarda yeni periyotta para siyasetini kendisinin belirleyeceğini belirtmesi doların daha o günlerde yükselişe geçmesine neden olmuştu. Başkanlık sisteminde hiçbir şey eskisi üzere olmayacaktı.
SWAP YASAĞI…
Albayrak kur şoku günlerinde Türk bankalarının Londra’daki yabancı yatırımcılarla Swap süreci yapmasının adeta yasaklanacak ölçüde kısıtlanmasını başarılı bir atak olarak tanımlıyor. Hatta “Bizim periyodumuzun en değerli kazanımlarından birisi, finansal akınlara karşı verdiğimiz korkusuz çaba sayesinde kur ve faiz silahını global güçlerin ve yabancı finans çetelerinin elinden almak oldu” savını lisana getiriyor. Meğer o periyotta Swap sınırlaması, inanılmaz duruma süratli ve konvansiyonel önlemlerle cevap veremeyen iktisat idaresinin yan yollara sapması formunda okunmuş ve Türkiye iktisadını gerekirse dış dünyaya kapatmak dahil kimi önlemleri alma yoluna gidilebileceğine dair telaşların güçlenmesine sebep olmuştu.
Swap yasağı durumu düzeltmemiş, bilakis, durum daha da berbatlaşmış ve bir ay sonra Merkez Bankası faizleri yüzde 24’e yükseltmek zorunda kalmıştı.
EKONOMİ YORUMCULARININ İSTİHBARAT ÖRGÜTLERİYLE ALAKASI İDDİASI
Albayrak kurdaki oynaklıkları bilhassa dış güçlere ve onların yerli işbirlikçilerine bağlarken bir adım ileri gidiyor ve o periyot yorum yapan kimi finansçıların “Yurtdışı istihbarat örgütleriyle ilgileri devletimiz tarafından tespit edildi” argümanını lisana getiriyor. Ve “Herhalde ilgili kurumlarımız bunların toplumsal algıyı zehirlemesine pürüz olmak için gereken önlemleri alıyordur!” diye devam ediyor. Albayrak 2018 Ağustos kur şokundan sonra bir yıldan fazla misyonda kalmıştı. Bu türlü bir durum vardıysa kendi periyodunda sanki ne yapıldı? Hangi önlemler alındı? Alınmadıysa sebebi neydi? Bunun sebebi, iktisat yorumcularıyla yurtdışı istihbarat örgütlerinin münasebetine dair somut hiçbir delil bulunmaması olabilir mi?
MADEM O DENLİ NEDEN JP MORGAN’LA ÇALIŞILIYOR?
Albayrak’ın kitabında suçladıkları ortasında Amerikan yatırım bankası JP Morgan da var. JP Morgan’ın bir rapor yayınladığından bahisle, “Yeni bir finansal akının işaret fişeğini yakmıştı” diyor. O periyotta Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK) ve Sermaye Piyasası Kurumu’nun (SPK) JP Morgan hakkında döviz piyasasında ‘manipülatif işlem’ yaptığı argümanıyla soruşturmalardan bir ceza yahut yasak kararı çıkmamıştı. Kolay bir internet araştırmasıyla Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın JP Morgan’la çalışmaya bugün de devam ettiğini ve 2021 yılında bile tahvil ihracı için yetki verdiğini öğrenmek mümkün. Madem o denli Hazine ve Maliye Bakanlığı neden hâlâ JP Morgan ile çalışıyor? Albayrak kendisi gidince yerli ulusal reflekslerin zayıfladığını ve gerekenlerin yapılmadığını mı söylemek istiyor?
FİKKO OLAYI…
Albayrak kendi periyodunda oluşturulan yeni kurumsal yapılara da kitapta vurgu yapıyor. Bilhassa Finansal İstikrar ve Kalkınma Komitesi’nin kurulması ve faaliyetleri çok kritik adımlar olarak anlatılıyor. Albayrak’a nazaran bu yapı uygun işliyordu ve büyük ıslahatlar için hayati değerdeydi.
Geçmişteki Finansal İstikrar Komitesi Albayrak periyodunda “Finansal İstikrar ve Kalkınma Komitesi”ne (FİKKO) dönüştürülmüştü. Değişiktir ki, Albayrak vazifeden ayrılınca komitenin ismi tekrar “Finansal İstikrar Komitesi”ne çevrildi, Bakan Nebati devrinde de bu isimle devam ediyor. Sanki bu isim değişikliği neden yapıldı? Lütfi Elvan, Albayrak’ın mirasına sahip çıkmadı mı?
Konuya yakın kaynaklar bunun yalnızca bir isim değil bir siyaset değişikliği olduğunu söylüyor. FİKKO merkezi idare anlayışını yansıtan bir komite olarak hayata geçirilmişti. Albayrak, FİKKO’yu bağımsız kurumların (Hatta Merkez Bankası’nın) üzerinde, onların siyasetlerini belirleyen bir yapı olarak düzenlemişti. Bu durum, müzakere ve karar alma sistemlerinin ortadan kalktığı halinde yorumlanmıştı. Lütfi Elvan, FİKKO yapısının Albayrak’ın mikro idare (Bazılarına nazaran çok müdahaleci idare anlayışının) modelinin bir simgesi olduğunu düşünüyordu. Bu nedenle ismini bile değiştirdiği söyleniyor…
ENFLASYON VE DÜŞÜK FAİZ…
Albayrak kitabın “Türkiye’nin Kronik Sorunu: Enflasyon” başlıklı kısmında “Tüm bu adımların sonucunda enflasyonu Ekim 2018’deki yüzde 25.2’lik en yüksek düzeyinden Ekim 2019’da, yani bir yıl sonra yüzde 8.6 düzeyine indirmeyi başardık; tarihi bir muvaffakiyet kazanarak finansal ve makroekonomik istikrarı yine tesis ettik” diyor. Değinmediği nokta, 2019’da enflasyonda yaşanan düşüşün gerisinde Merkez Bankası’nın 625 baz puanlık sert faiz artırımının bulunmasıydı.
Hatırlayalım, Eylül 2018’de Merkez Bankası 625 baz puanlık bir faiz artışına gitmiş ve Temmuz 2019’a kadar bu seviyeyi korumuştu. Enflasyonun sıkı para siyaseti ve baz tesiriyle Eylül-Ekim 2019’da tek haneye gerileyeceği zati biliniyordu. Bu devirde Merkez Bankası lideri kelam dinlemediği gerekçesiyle misyondan alınmış ve faiz indirimlerine başlanmıştı. Bu sayede Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın “Faiz neden enflasyon sonuçtur” tezi ispatlanmaya çalışılmıştı. 2019 ve 2020 yıllarında art geriye yapılan faiz indirimleri Merkez Bankası’nın rezervlerinin tükenmesine ve enflasyonun yine yükselişe geçmesine yol açacaktı.
Albayrak bu devirde izlenen düşük faiz siyasetini kitapta savunuyor ve faiz artışlarını genellemeci bir yaklaşımla “yüksek faiz politikası” olarak yaftalıyor, yüksek faiz siyasetinin uygulanmasının çok kolay olduğunu belirtiyor. “Sizi hiç yormaz, gerçek faizi yüksek bir düzeye çeker ve durup sonuçlarını izlersiniz” diyor.
Oysa faiz artırımları yahut genelde para siyaseti adımları yalnızca kısa vadeli bir tesir ile siyaset yapıcılara yalnızca vakit kazandırır; harika oynaklıklar bir müddet için denetim altına alınır. Asıl sıkıntı, makroekonomik istikrarları düzeltecek tedbirleri almak, maliye siyaseti, makroihtiyati önlemler ve öbür siyaset alanlarında adımlar atmak, yapısal ıslahatlar yapmaktır. AKP iktidarında işin bu tarafı daima eksik kaldı. Faiz artırımına gidildiği periyotlarda de (Örneğin Berat Albayrak’tan sonra iktisat idaresini üstlenen Lütfi Elvan-Naci Ağbal döneminde) yapısal tarafta hiçbir şey yapılmadı…
REZERVLER…
Albayrak kendi periyodunda Merkez Bankası rezervlerinin güçlü olduğunu, hatta daha güçlendirildiğini de savunuyor. Halbuki bu devirde faiz indirimleriyle denetimden çıkma sinyalleri veren doları baskılamak için Merkez Bankası rezervlerinden yüklü satışlar yapıldığı biliniyor. Bunun sonucunda Swap hariç net rezervler birinci kere Mayıs 2020’de eksiye düşmüştü. Rezerv satışlarına karşın 2020 yazında dolar patlamış ve 7 TL’yi aşıp evvel 7.50 sonra 8 TL’yi aşmıştı. Bu kriz Merkez Bankası Lideri Murat Uysal’ın misyondan alınmasına yol açmış, iki gün sonra da Berat Albayrak Instagram’dan yayınladığı bir iletiyle istifa etmişti.
ALBAYRAK’IN EKİBİ…
Albayrak’ın kitabın önsözünde birebir mefkureleri paylaştığı çalışma arkadaşlarına teşekkür etmesi kitabın yalnızca onun değil, grubunun de yaptıklarına dair bir eser olduğu hissini veriyor. Tahminen de yapılanların çabucak hepsini savunma refleksinde bunun da tesiri var. O devri güzel bilen emekli bir bürokrat Albayrak’ı (O misyonda iken) şöyle tanımlamıştı: “Aslında Berat Albayrak tahminen de yok. Daha fazla Bülent Aksu, Emrah Şener, Cem Demiroğlu, Hüseyin Aydın ve tahminen birkaç kişinin daha bileşimi olan bir figür var. Albayrak onları değil, onlar Albayrak’ı şekillendiriyor.”
Albayrak’ın daha dün denebilecek bir periyoda dair anlattığı kimi hususların kitapta muğlak kalması yahut yaşananlarla uyumsuz olması da kıymetli bir sorun. Berat Albayrak’ın Güç ve Olağan Kaynaklar Bakanlığı ile Hazine ve Maliye Bakanlığı devirlerine dair bir faaliyet raporu formatına yakın hazırlanan kitabın atıfta bulunduğu teorik çerçeveye dair tatminkar bir bilgilendirme sunamaması da bir yarım kalmışlık hissini beraberinde getiriyor.
