Aysun Sökmen yaptığı işi tanımlarken “yaptığımız işe onarıcı tarım ismi veriliyor. Çağdaş hayvancılık demek mümkün, zira çağın gereklerine nazaran hareket ediyoruz. Bu çağda endüstriyel tarım yapıldığı için harap olmuş topraklar ve yorgun, kendini yenileyemeyen mutsuz bir ekosistem var.” diyor.
Aysun Sökmen, eşi Mehmet ve oğlu Can ile 2000 yılından bu yana hayvancılık yapıyor. Gündönümü ismini verdikleri aile çiftliği İstanbul Silivri’de.
İstanbul doğumlu olan Aysun Sökmen’in aile geçmişinde hayvancılık yok. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi’nden mezun olduktan sonra yaklaşık 10 yıl dokumacılık kesiminde çalışıyor. Herkes üzere İstanbul’un trafiğinden, gürültüsünden, geriliminden şikâyetçi. Ailesine vakit ayıramamanın ıstırabını yaşıyor.
Yazar Ali Ekber Yıldırım’ın haberine nazaran; Dokuma işinde çalışırken İngilizce ve Almanca bilmenin avantajı ile sık seyahat ediyor. Almanya ve Hollanda’ya her gittiğinde gördüğü aile çiftliklerinden çok etkileniyor. Misal bir çiftlik kurma hayali, eşi Mehmet’in hayali ile birleşince şimdi doğmamış çocukları için kırsalda bir hayat kurmaya karar verirler.
Bir yıl sonra, 2001’de oğulları Can dünyaya gelir. Böylelikle üçlü paydaşlık tamamlanır. Gündönümü çiftliği üç ortaklı olarak yola devam ediyor.
Yapılan vazife kısmında Aysun, geçmişten gelen tecrübesiyle pazarlama ve satış işlerini üstleniyor. Mimar Sinan Hoş Sanatlar Üniversitesi İstanbul Devlet Konservatuvarı’nda Üflemeli ve Vurmalı Çalgılar öğretim vazifelisi olan Mehmet’in müzik yeteneği, toprak, bitki, üretim sevgisi ve el hünerleri üretim sorumlusu olmasını sağlıyor. En büyük sorumluluk ise Can’ın. İçine doğduğu çiftliği, işletmeyi gelecek jenerasyonlara taşımak.
Doğa ile uyumlu üretim felsefesi
Gündönümü çiftliği, 30 kişilik büyük bir aileden oluşuyor. Sökmen ailesi ve birlikte çalıştığı takım yalnızca hayvancılık yapmıyor. Tabiat ile uyumlu bir üretim ideolojisini de uygulamaya çalışıyor. Çiftlikteki sürüdeki inekler, ırk seçimi, onların yiyeceğinin üretilmesi, tabiatla uyumlu bir hayat ideolojisini yansıtıyor.
Gündönümü Çiftliğini farklı kılan özelliklerinden birisi işe başlarken, birinci günden itibaren hayvan refahını, çalışanların refahını, memnunluğunu üst seviyede tutarak elde edilen sütün de pak olmasını sağlamak. Çiftlikteki süt, zoonoz hastalıklardan arilik sertifikası almış ineklerden elde ediliyor.
İneklere GDO (genetiği değiştirilmiş organizma) içeren yemler verilmiyor. GDO’suz besleniyor. Gündönümü çiftliğinde yapılan hayvancılık sıradan değil. Birçok istikametiyle örnek alınacak farklı bir yapısı var. Ayrıyeten, ürettiği sütü işlemeden çiğ olarak pazarlayan, tüketicileri iş modeline entegre eden bir model.
Türkiye’nin tarım kültürünü, zenginliğini yansıtan, üretici-tüketici bütünleşmesini sağlayan bu örnek modeli Aysun Sökmen ile konuştum.
İşini tutkuyla yapan bir kadın
– Hayvancılık kolay iş değil. Yalnızca İstanbul’un trafiğinden, gürültüsünden kaçmak için yapılacak bir iş hiç değil. Siz bu işi büyük bir tutkuyla yapıyorsunuz. Başlangıçtaki hayallerinizi, amaçlarınızı, yaşadığınız zorlukları anlatabilir misiniz?
– İşimi tutkuyla yapıyor olduğum yanlışsız; hayatı ve insanları seviyorum. Samimiyet kıymetim gereği ne yaparsam tutkuyla oluyor. Hayatım boyunca girdiğim bağlarımda ve yaptığım işlerde tüm yüreğimi koyarak orada olmayı seçmekteyim. Her şeyinizle giriştiğinizde hem rahat uyuyorsunuz hem de tüm maharetlerinizi ortaya koyduğunuzdan sonuçla ilgili keşkeniz olmuyor. Dokumacılık sanayicisi göçmen bir ailenin 3. kuşağıyım. Geçmişimizde hayvancılık yapan yok. Başlangıç hayalim; ailemin dokumacılık kesiminde Uzakdoğu’ya kaptırmakta olduğu işimizi/varlığımızı gelecek jenerasyonlara taşımaktı. Tarım ve hayvancılık dalı ise devletin teşvikler verdiği, özendirdiği; finansal açıdan cazibesi varmış üzere gözüken bir bölümdü. Gerçi sonraları bunun 5-10 yılda bir sahnelenen; yatırımcıların daima battığı, temel aktörlerin para kazandığı ve ülke tarımının gelişmediği berbat bir oyun olduğunu gördüm.
Tüketiciyi üretime ortak eden model
– Türkiye’de hayvancılık yapan büyük, küçük, orta, on binlerce üretici, işletme var. Siz farklı bir hayvancılık yapıyorsunuz. Hem üretim hem de pazarlama açısından. Bu farkı nasıl yarattınız? Sizi başkalarından farklı kılan ana ögeler nelerdir? Zorlukları ve avantajları nelerdir?
– Ülkemizde, çeşitli ölçeklerde epey çok üretici var. Bizim farkımız seçeneksizlikten doğdu sanıyorum. Bizim için kente geri dönmek seçenekler ortasında yoktu, başarmanın yolunu bulmak, yoksa da tasarlamak zorunda hissettik kendimizi. Bitkisel ve hayvansal üretimin canı sermaye değil, zaman… “İdare eder” biçiminde dahi vaktin geçmesine kanaat edebilmeniz lazım. Bir kentli olarak çok kibirle ve her şeyi denetim edebilirim başıyla geliyorsunuz ne yazık ki. Parasını verir alırım, parasını verir yaptırırım kırsalda işlemiyor. Burada gereken altyapı vakitle oluşturabileceğiniz parametreleri içeriyor.
Mehmet üretime, araştırma-geliştirmeye yük verdi. Ona sermaye bulmam ve vakit kazandırmam gerekiyordu. Ben de tüketiciyi üretimin kıssasına ortak ettiğim bir model kurguladım. Bizi başkalarından farklı kılan, yanılgı yaptığında bunu dinlemeye ve kabule hazır mütevazı bir yapımız olmasıydı. Şayet bir şikâyeti kabul edebiliyorsanız, kendi kusurlarınızı da kabul edebilen bir yapınız var demektir.
Hayvancılıkta değişmeyen döngü
– Hayvancılık bölümü, üreticileri en çok şikâyet eden, en çok “ağlayan” kesim olarak görülüyor. Dala yeni girenler, büsbütün bırakanlar, çok farklı bir yapı var. Siz de Türkiye’de yaşıyorsunuz. Siz de emsal sıkıntılarla karşı karşıyasınız. Lakin, ben sizin şikâyetçi olduğunuzu pek görmüyorum. Siz problemleri nasıl çözüyorsunuz? Sizin yaptığınız ancak oburlarının yapmadığı neler var?
– Bu soru için size çok teşekkür ediyorum. Biliyorsunuz ben TÜSEDAD’ın (Tüm Süt, Et ve Damızlık Sığır Yetiştiricileri Derneği) 227 kurucu lideriyim. Ne yazık ki gerek bayan oluşum (burada bayan oluşumdan bahsetmemin sebebi bir ayrımcılığa maruz kalmam değil, sürekli sayıca erkek üstün kümelerin hayvancılıkta STK’ları elinde tutuyor olması) gerekse de ağlayanlara tahammül edemeyişim nedeniyle artık idarede misyon almayı seçmiyorum. Sanırım ülkemizdeki erkekler çocukken daima ağlayarak annelerinden imtiyaz elde etmişler. Büyüdüklerinde de tıpkı reçeteyi uygulamak istemekteler. Ah bizim şefkatli analarımız, şu oğlanları ağlatmamayı öğrenmeliler tahminen de. Haklısınız, ben şikâyetçi değilim; hayat ideolojim mutlu olmadığım ortamı güzelleştirmeyi ya da oradan ayrılmayı gerektirir. Bir duruma dair şikâyet etmek doğacak tahlilleri yok ediyor.
Ülkemizde hayvancılık sorunsalının temelindeki sorun bizi köylülük üzerinden cezalandırıp ezen kapitalist sistem ve buna teşvikleriyle yapay istikamet veren devlet sistemleridir.
2000 yılından beri daima tıpkı döngüyü üzülerek izliyoruz. Eminim 2000 öncesi de vardı, devam da edecek. Reçete şöyle;
1- Cazip teşvik çıkart.
2- Sermayesi olanlara yatırım yaptır.
3- İnşaat, damızlık, traktör, ekipman ve gibisi işler yapan firmalar kazansın.
4- Sürece katılan üreticiler arz talep istikrarında ihracat talihi olmayan, iç piyasada da gelebileceği yeri muhakkak üretime katkı yapsınlar.
5- Arz artsın, fiyat düşsün. Düşmüyorsa üretici ithalat ile cezalandırılsın.
6- İflaslar başlasın, inekler kesilsin.
7- Husus 1’e geri dön ve zinciri tekrarla.
Biz sürekli tüketicimizin taleplerini duymaya ve ülkülerimize uyduğu sürece bunları takımca ve hep gerçekleştirmeye çalıştık. Sonuçta yaşamamıza ya da ölmemize karar verecek gerçek kişi müşterilerimizdir, beklentiler karşısında dönüşmek kurumumuzun kültürü gereğidir.
İnek, süt, tabiat ve iklim değişikliği
– İnek, süt, tabiat, iklim, beslenme sizin için ne tabir ediyor?
– İnek hassas, şefkatli, sevgi dolu; yediğini bolluk ve rahmete çeviren vegan bir bayan. Süt, beden sıvısı, yağ-protein-şeker ve minerallerin en hoş hali. Tabiat, hayat, tüm canlıların ahenk içerisinde yaşadığı yer. İklim, dünyamızın bağışıklık sistemi. Beslenme, aldığımız nefes, içtiğimiz su ve besindir. Benliğimizin yüzde 33’ünü belirler nasıl beslendiğimiz. Bizi belirleyen başka iki faktör de yüzde 33 genetik, yüzde 33 etraf şartlarıdır. Ne yersek oyuz. Nasıl beslenirsek o oluruz.
– İklim değişikliğinden korkuyor musunuz? Sevdiklerimi üzmek, gelecek jenerasyonlara yaşadığımdan daha makûs bir ekosistem bırakmaktır hayattaki endişem. Ölmek, iflas etmek, mahpusa girmek de dahil-iklim değişikliğinden korkmuyorum. Devası olduğunu düşünüyorum.
– Geleceğin çiftçileri, çiftlikleri nasıl olacak?
– Büyükler çok büyüyecekler. Küçükler de kendine yeten ya da kooperatif algısıyla çalışan, armağan iktisadını benimseyen, takas yapan çiftlikler olacaklar. Ben, yin yang’dan (karşılıklı zıtlığın istikrar içerisinde bulunduğu ve birbirinin içinde olduğunu anlatan felsefe) çok beslenirim; gece olmadan gündüz olamaz.
– Yaptığınız iş çağdaş tarım, çağdaş hayvancılık olarak kıymetlendirilebilir mi? Siz kendi işinizi nasıl tanımlıyorsunuz?
– Yaptığımız işe onarıcı tarım ismi veriliyor. Çağdaş hayvancılık demek mümkün, zira çağın gereklerine nazaran hareket ediyoruz. Bu çağda endüstriyel tarım yapıldığı için harap olmuş topraklar ve yorgun, kendini yenileyemeyen mutsuz bir ekosistem var. Tabiat kendini mutsuz edenden kurtulmaya, istikrarını kurmaya çalışıyor sürekli. Ben kendimi tabiatın bir modülü olarak hissettiğim, insanlığım nedeniyle daha üstün olduğumu düşünmediğim için tabiatla bir hareket etmeye çalışıyorum.
Dünya İşçi Bayanlar Günü’nde size Aysun Sökmen’in öyküsünü anlatmak istedim. Okuduklarınız öykünün çok küçük bir kısmı. Öykünün tamamını SİA Yayınlarından çıkan “Yeni Tarım Düzeni/Pandemi-İklim Krizi ve Besin Egemenliği” kitabımdan okuyabilirsiniz. Başlıkta yazdığım üzere tarımı bayanlar kurtaracak. Dünya İşçi Bayanlar Günü’nü kutlayacağımız günler için gayrete devam.
