Anayasa Mahkemesi (AYM) Lideri Zühtü Arslan, “Bireysel müracaatın başarısı, verilen ihlal kararlarının tesirli bir formda uygulanmasına bağlıdır. Burada münferit müracaatlarda müracaatçının somut ziyanının giderilmesini kastetmiyorum. Bu zati verilen ihlalin doğal sonucu, kararın subjektif tesiridir. Bundan daha değerlisi, ferdi müracaatın objektif tesirinin hayata geçirilmesidir” dedi.
AYM Lideri Zühtü Arslan, dün Gaziantep’te “Adli Yargıda Ferdi Müracaat Kararları ve İhlalin Sonuçlarının Ortadan Kaldırılması” bahisli bölge toplantısında konuştu. Arslan’ın konuşması şöyle:
Bilindiği üzere her şey zıddıyla bilinir. Birçok kere bir şeyi ne olduğundan çok ne olmadığından hareketle tanımlarız. Medeniyet havzamızda adalet kavramı da onun zıddı olan zulüm üzerinden tanımlanmıştır. Mevlâna, bu tarifi çok hoş yapmıştır. Ona nazaran adalet her şeyi yerli yerine, zulüm ise bir şeyi ilişkin olmadığı yere koymaktır. Bu nedenle ağaca su vermek adalet, dikene su vermek ise zulümdür. Adalet hakkı sahibine teslim etmek, zulüm ise hakkı ihlal etmektir. Mevlâna’nın tabiriyle adalet gönül huzuru, zulüm ise vicdan azabı getirir. Adalet-zulüm zıtlığı çabucak tüm siyasetnameler ve nasihatnamelerde yer almıştır. Daha kıymetlisi, devletin adil olması, halkına zulmetmemesi gerektiği istikametindeki kanılar vakitle kurumsallaşmıştır. Diğer bir tabirle zulme ve haksızlığa uğrayanlar bunu şikâyet konusu etmiş ve adalet arayışında olmuşlardır. Hakikaten tarih boyunca karar süren Türk ve İslam devletlerinde, hakları ihlal edilenlerin şikâyetlerinin dinlendiği ve adaletin tesis edildiği divanların kurulduğu bilinmektedir. Bunlardan biri olan Dîvân-ı Mezâlim ya da Mezalim Mahkemesi, ismi üzerinde, zulme uğrayanların şikâyetlerini ilettikleri ve adaletin tecellisi için başvurdukları bir yüksek mahkeme olarak vazife yapmıştır.
‘Şikâyetten şikâyet ettiğimiz sanılmasın’
Osmanlı devletinde birebir vazifeyi Dîvân-ı Hümâyun ve öteki divanlar görmüştür. İmparatorluğun her tarafından hakları ihlal edilenler şikâyetlerini bu kurumlara göndermiş, verilen kararlar şikâyet defterlerine kaydedilmiştir. Bu şikâyetler ortasında mülkiyet hakkı ihlalinden yargı kararının uygulanmamasına kadar çeşitli hususlar bulunmaktadır. Aslında güneşin altında yeni bir şey yok. Kurumların yapısı ve biçimi değişmekle birlikte yapılan işin temeli süreklilik arz etmektedir. Dün Dîvân-ı Mezâlim’in ve Dîvân-ı Hümâyun’un yaptığını bugün kişisel müracaatları inceleyen Anayasa Mahkemesi yapmaktadır. Lakin evvelki divanlardan farklı olarak Anayasa Mahkemesi, inanılmaz bir şikâyet sayısıyla karşı karşıyadır. Çabucak her toplantıda iş yükünden bahsetmek nitekim bizim açımızdan güzel olmayan bir durum. Şikâyetten şikâyet ettiğimiz sanılmasın. Fakat ferdî müracaattaki sorunu tespit için iş yükünü tabir etmek bir zorunluluktur.
14 Şubat’ta İstanbul’da yaptığımız bölge toplantısından bugüne iş yükünde durum maalesef daha da vahim hale gelmiştir. O tarihte derdest ferdî müracaat 66 bin civarındaydı. Neredeyse 40 gün sonra, bugün prestijiyle müracaat sayısı 90 bine ulaşmış durumdadır. Bu sayının kaygı verici olduğu ortadadır. Doğrusu dünyada bizim dışımızda bu kadar müracaatla uğraşan bir anayasa mahkemesi de insan hakları mahkemesi de bulunmamaktadır.
‘Bireysel müracaatın geleceği iş yükünün azaltılmasına bağlı’
Hızla artan iş yükü, maalesef kişisel müracaat kurumunu felç etme potansiyeli taşımaktadır. Bu nedenle kişisel müracaatın geleceğinin iş yükünün azaltılmasına bağlı olduğunu söylemek yanlış olmayacaktır. Bunun için Anayasa Mahkemesi kararlarında sıklıkla vurgulanan üç konunun çok güzel anlaşılması ve uygulanması gerektiğini düşünüyorum.
Birincisi; istinaf ya da temyiz incelemesi sonrasında mutlaklaşan kararlardan sonra yapılan müracaatların hatırı sayılır bir kısmı kanun yolu şikâyetleridir. Mevcut müracaatların yüzde 75’i adil yargılanma hakkına ait şikâyetleri içermektedir. Bunların da yaklaşık yüzde 90’ı makul müddet ve/veya kanun yolu şikâyetidir. Belirtmek gerekir ki yargılama sürecinde rastgele bir hakkın ihlal edildiği gösterilmeden yalnızca kararın yanlış, haksız ve adaletsiz olduğu istikametindeki şikâyetler kural olarak ferdî müracaat kapsamında değildir. Gerçekten şu ana kadar sonuçlanan adil yargılanma hakkı şikâyetlerinin yaklaşık yüzde 60’ı, kanun yolu şikâyeti olduğundan, açıkça destekten mahrumluk gerekçesiyle kabul edilemez bulunmuştur. Her vesileyle belirttiğimiz üzere ferdî müracaat bir temyiz yolu, Anayasa Mahkemesi de bir harika temyiz mercii değildir. Ferdî müracaat yolunu kullanacak olan müracaatçıların bunu unutmaması gerekir.
‘Başvuru sayısının azaltılması, ihlal kaynaklarının kurutulmasına bağlıdır’
İkinci olarak; müracaat sayısının azaltılması, ihlal kaynaklarının kurutulmasına bağlıdır. Bu kapsamda devletin temel hak ve özgürlüklerin korunmasına yönelik negatif ve müspet yükümlülükleri, öteki bir sözle yapmaması ve yapması gerekenler vardır. Sözgelimi hukuka ters güç kullanımı da bir vefat yahut yaralama olayı üzerine sorumluların tespitine ve cezalandırılmasına yönelik tesirli bir soruşturma yürütülmemesi de hak ihlaline neden olabilmektedir. Bu sebeple yükümlülükler konusunda ihtimamlı davranılması müracaat ve ihlal sayılarını azaltacaktır.
‘Bireysel müracaatın başarısı ihlal kararlarının tesirli bir halde uygulanmasına bağlıdır’
Üçüncü olarak; ferdî müracaatın başarısı, verilen ihlal kararlarının tesirli bir formda uygulanmasına bağlıdır. Burada münferit müracaatlarda müracaatçının somut ziyanının giderilmesini kastetmiyorum. Bu zati verilen ihlalin doğal sonucu, kararın subjektif tesiridir. Bundan daha kıymetlisi, ferdi müracaatın objektif tesirinin hayata geçirilmesidir. Öbür bir tabirle yönetimin, yasama, yürütme ve yargı organlarının ihlal kararlarında ortaya konan temel unsur ve asılları uygulamaları, yeni hak ihlallerinin önlenmesi bakımından bir mecburilik olarak karşımıza çıkmaktadır.
Bu noktada ihlalin kaynağına nazaran yönetime, yargıya ve yasama organına çok büyük vazifeler düşmektedir. Yönetimin ve mahkemelerin, ihlal kararlarındaki değerlendirmeleri dikkate alarak yeni müracaatların yapılmasını beklemeden ihlale yol açmayacak halde karar vermeleri çok değerlidir.
İhlalin kanundan kaynaklandığı yahut norm kontrolünde temel hakları ihlal ettiği için bir kanun kararının iptal edildiği durumlarda da yasama organının süratle harekete geçmesi elzemdir. İhlali ve Anayasa’ya tersliği giderecek tarafta vakit kaybetmeden yapılan bir yasal düzenleme yeni ihlallerin ortaya çıkmasını önleyecektir.
‘Bireysel müracaat Türk hukuk tarihinde yapılmış en değerli reformlardan biridir’
Son olarak bir hususu vurgulayarak konuşmamı tamamlamak istiyorum. Kişisel müracaat, Türk hukuk tarihinde yapılmış en kıymetli reformlardan biridir. Bu hak arama yolunun 10 yıllık uygulaması da insanımızın hak ve özgürlüklerinin korunmasında hayati bir rol oynadığını göstermektedir. Bu sebeple bu kurumu yaşatmak ve gelecek nesillere tesirli bir hak arama yolu olarak bırakmak hem Dîvân-ı Mezâlim’i ve Dîvân-ı Hümâyun’u kurumsallaştıran ecdadımıza hem de gelecek jenerasyonlara karşı ortak sorumluluğumuzdur.”
