Kuzey Anadolu fay çizgisinin çok yakınında bulunan İstanbul’daki doğal afetler tarihçiler tarafından incelendikten ve bu bilgiler tarih araştırmalarına yansıdıktan sonra İstanbul’un 1453 yılında fethedilmesinden sonra otuzun üzerinde zelzelenin yaşandığını öğreniyoruz.
1509 Zelzelesi ‘Küçük kıyamet’
Kaynaklarda bu zelzeleyle ilgili gereğince bilgi bulunmamaktadır. Lakin İstanbul’un tarihi süreçte geçirdiği en tesirli zelzelesi olarak bilinir. Bu sebeple Osmanlı Tarihçileri bu periyodu ‘Küçük Kıyamet’ olarak isimlendirir. Tarihçiler zelzelenin Osmanlı Devleti’nin kıymetli merkezlerinden olan Edirne ve Bursa’da da hissedildiğini, zelzelenin 45 güne yakın artçılarıyla devam ettiğini kaynaklarda yazıyorlar. Lakin 1509 yılındaki zelzeleyle ilgili gereğince kayıt bulunmadığından meyyit sayısı ile ilgili her kaynak farklı bilgiler vermektedir. Lakin yapılanmanın bugünkünden farklı olduğu düşünüldüğünde zelzelenin ‘küçük kıyamet’ olarak isimlendirilmesi zahiyatın büyüklüğünü de ortaya koyuyor. Rivayete nazaran İstanbul yahut Pera’da sarsıntının tesir etmediği tek bir mesken bile kalmamıştı ve kent nüfusunda büyük kayıplar verilmişti.
1719 Depremi
1719 yılı zelzelesi ile ilgili genel olarak bilgiler yıkık binalar biçiminde olduğu istikametinde. Can kayıplarının çok fazla olmadığını lisana getiren tarihçiler daha çok yapıların büyük ziyan gördüğünü lisana getirmektedirler. Bu periyoda ilişkin bilgiler zelzelenin şiddetli olduğu lakin merkezin İzmit olabileceği tarafında. İstanbul’un da bu zelzeleden etkilendiği daha sonraki yıllardaki kaynaklardaki belirtilmiş.
1766 Zelzelesi ‘Sabaha karşı gelen deprem’
1766 yılı zelzelesi ile ilgili yazılan kitaplar ve kayıtlarda şiddetinin fazla olduğu ve insanların aylarca, berbat kaidelerde yaşamak zorunda kaldıkları istikametinde. Bu zelzelenin 1509 sarsıntısına çok benzediği ve birebir yıkıcılıkta olduğunu kaynaklardan görmemiz mümkündür. Yani 1509 sarsıntısından yaklaşık 250 yıl sonra tıpkı yıkıcılık ve tesire sahip bir zelzeleyle İstanbul’un sarsıldığını görüyoruz. 1766 zelzelesi için yerli ve yabancı kaynakların üzerinde durduğu zelzele saati ise “sabaha karşı” olduğu tarafında. Hatta bu nedenle kayıpların az olduğu zira yapıların genelde tek katlı ve ahşap olduğu konusunda bilgi veriliyor.
1894 Sarsıntısı ‘Kapalı Çarşı’da büyük yıkım’
Büyük 1766 zelzelesinden yaklaşık 128 yıl sonra meydana gelen 1894 zelzelesinde İstanbul’da en çok ziyan gören yapıların eski yapılar olduğunu yabancı tarihtiler yazmış. Fatih Sultan Mehmet tarafından yaptırılan Kapalı Çarşı ile ilgili rapor hazırlayan Oscar Beyefendi Rendelmann Kapalı Çarşı’da büyük hasar olduğunu lisana getirmektedir. Tarihçi raporunda şu tabirleri kullanıyor “Çarşının inşaat sistemi yanlışlı, yüksek katlarda haddinden fazla tartı birikmiş ve birçok gereğince sağlam değil.” 1894 sarsıntısında çarşıyı örten bir çok kubbenin çöktüğü, burada can kaybının da fazla olduğu kaynaklarda yer almaktadır.
Depremler daha çok ne vakit oluyor?
1894 Zelzelesinin akabinde Osmanlı Devleti’nde o periyoda kadar meydana gelen zelzelelerle ilgili araştırma yapan Jeoloji Mühendisi Halil Edhem Bey; zelzelelerin iklime nazaran şöyle bir istatistiğini yapmış:
’51’i kış, 39 İlkbahar, 44 yaz, 92 tanesi ise sonbahar’
1894 sarsıntısı ile ilgili Başbakanlık Osmanlı Arşivlerinde sarsıntıdan en çok etkilenen yerleşmeler bugünkü yerleşme isimleriyle Adalar, Yalova, Adapazarı, İzmit, Gebze, Büyük ve Küçük Çekmece, Çatalca, Karamürsel olarak tabir edilmiştir. 10 Temmuz 1894 yılı sarsıntısı ile 17 Ağustos 1999 zelzelesi ortasında bu açıdan da bir benzerlik görmek mümkün. İki sarsıntının de ‘İstanbul Depremi’ olarak adlandırılsalar da ‘Marmara Denizi’ zelzelesi olduğu ortadadır.
1912 Zelzelesi ‘Yine birebir saatlerde…’
Osmanlı Devleti’nin Balkan Savaşları periyodunda yeniden savaşın yaşandığı coğrafyaya yakın bir yerde meydana gelen 1912 Mürefte zelzelesi yıkıcı sarsıntılar ortasında yer alır. 9 Ağustos 1912’de Tekirdağ ilinin Şarköy ilçesinde meydana gelen bu zelzelenin büyüklüğü 7,3 olarak belirlenmiş. Tıpkı 1999 zelzelesi üzere gece 3 sularında meydana gelen ve tarih benzerliği de olan bu sarsıntıda 216 kişi ömrünü yitirmiştir.
