Bir gece yarısı Cumhurbaşkanı Erdoğan tarafından feshedildi İstanbul Sözleşmesi… Tarih 20 Mart 2021’i gösteriyordu. 1 Temmuz 2021’de yürürlükten kaldırıldı… Bayan örgütleri, barolar, muhalefet partileri yürütmenin durdurulması ve kararın iptali talebiyle Danıştay’da dava açtı. Açılan davalarda yürütmeyi durdurma talepleri reddedildi. Fesih kararının iptali için ise bugün karar günü!
SES Eşitlik ve Dayanışma Derneği Kurucu Lideri Gülseren Onanç ile konuştum.
* İstanbul Sözleşmesi’nden çıkılması devam eden makus ve eksik uygulamaları artırdı mı?
İstanbul Kontratı toplumsal cinsiyet ve eşitlik bedelleri üzerine kurulduğu için
bu pahaları kendine tehdit olarak algılayan sağ siyasetlerin içselleştiremediği, uygulamakta ayak sürüdüğü bir kontrattır. İstanbul Mukavelesi devletlere bayana yönelik şiddeti tanımlayarak; şiddeti tedbire, bayanı muhafaza, kovuşturma süreçlerini düzenleme ve şiddetin önlenmesi için siyaset oluşturma yükümlülüğü getirir. Türkiye mukavele imzasından sonra bayan örgütlerinin de baskısı ve çalışması ile 6284 numaralı Ailenin Korunması ve Bayana Karşı Şiddetin Önlenmesine Dair Kanun dışında aslında bu sorumluluklarını bütünsel olarak yerine getirmedi. İç hukukta gerekli olan İstanbul mukavelesine uygun değişiklikleri yapmadı.
Her ne kadar mukavele Ak Parti iktidarı tarafından imzalansa da, mukavelenin yürürlükte olduğu 10 yıllık mühlet içinde Ak Parti iktidarının sahiplenmediği, Erdoğan’a ayak bağı olarak algılanan bir mukavele oldu. Erdoğan liderliğindeki otoriter ittifak siyasal islama dayalı siyasetlerini adım adım uygulamaya çalışırken, İstanbul Kontratı bayanların uğraşında tutunduğu bir çıpaydı.
İktidar bayanlara yönelik şiddetin önlenmesine ait bütünsel bir siyaset geliştirmek yerine, mevzuyu kişisel olarak algılanıp isimli kolluğun güvenlik araçlarına ve diyanetin bayanları dindarlaştırma uğraşlarına teslim etmeyi tercih etti. Yani söyleyeceğim şu ki İstanbul kontratı esasen benimsenmemişti, içselleşmemişti ve tam olarak 6284 bile uygulanmıyordu. Kontrattan çekilme kararı ile birlikte muahedeyi ataerkil tertibe tehdit görenlerin eli güçlenmiş oldu. Bayana yönelik şiddet ve bayan cinayetleri sürat kesmeden artarak devam ediyor.
Gülseren Onanç
* İktidarın Bayana Yönelik Şiddetle Uğraş Ulusal Aksiyon Planları’nda cinsiyet eşitsizliğine ve İstanbul Sözleşmesi’ne dair bir uygulama yer alıyor mu?
Bu iktidarın 2007 den beri yayınladığı 4. Ulusal Bayana yönelik Şiddetle Gayret Aksiyon planı. 2007 de beri Türkiye’de bayana yönelik şiddette ait rastgele bir güzelleşme gözlemliyor muyuz? Hayır. Bu plan da başkalarının gibisi içerikler kapsıyor. Plan kapsamı olarak İstanbul Kontratındaki başlıkları adresliyor fakat artık iktidarın inandırıcılığı kalmadı. Nasıl inanalım ki; Türkiye’de Bayan ve Aileden Sorumlu Devlet Bakanlığı 2011’de kapatıldı yerine Aile ve Toplumsal Siyasetler Bakanlığı kuruldu. Bayan siyaseti yerine aileyi destekleyen siyasetler desteklendi. Aile ve Toplumsal Siyasetler Bakanlığı Cumhurbaşkanlığı Hükümet sistemi ile birlikte Çalışma bakanlığı ile birleşti ve Aile Çalışma Toplumsal Hizmetler bakanlığı oldu. Böylece bayan haklarını muhafaza hedefiyle kurulmuş bakanlık seviyesindeki kurumlar fonksiyonsuz hale geldiler. Toplumsal cinsiyet eşitliğini hayata geçirmek ve gerekli siyasetleri kamu kurumlarına ve kamu hizmeti anlayışlarına uyarlamak için yapılması gereken aksiyon planları rafa kalktı bir izleme düzeneği fonksiyonsuz hale geldi. Erdoğan’ın İstanbul Mukavelesinden çıkılan gün olan 1 Temmuz 2021 de açıkladığı plan kendi partisindeki bayanlardan gelen tenkitler karşılık vermek üzere yapıldı. Çok kapsamlı bir milletlerarası mukavele yerine getirilen yerli ve ulusal bir hareket planı başlıklar olarak birebir gözükse de ruh olarak çok farklı.
* İstanbul Mukavelesi biliyoruz ki bütüncül bir siyaset sunuyordu. İktidarı tam olarak rahatsız eden neydi?
İlk soruda söylediğim üzere iktidarı rahatsız eden kavram “toplumsal cinsiyet eşitliğidir”. İstanbul mukavelesi şiddetin özünde toplumsal cinsiyetin olduğunu ve şiddeti önlemek üzere toplumsal cinsiyet eşitliğinin sağlanması gerektiğini söyler. Mukavele birebir vakitte konut içi şiddeti tanımlar. Bayana yönelik her türlü ayrımcılığı önlemenin ve erkekler ile eşitliğini sağlamanın lakin konut içi şiddetin ortadan kaldırılmasıyla mümkün olabileceğini söyler.
İşte bu toplumsal cinsiyet ve aile içi şiddet siyasal İslam’ın kutsallarına tehdit olarak algılanıyor. İslamcılara nazaran İstanbul Mukavelesi anneliği, eşliği ve konut hanımlığını yok etmek üzere tasarlanmış bir proje. Onlara nazaran bayan ve erkek biyolojik olarak farklıdır ve eşit olamazlar. Bayanın fıtratında aile içindeki annelik ve konut kadınlığı rolleri vardır. İslamcı kümelerin toplumsal cinsiyet kavramının LGBTİ üzere kendilerinin sapkınlık olarak tanımladığı cinsel yönelimleri olağanlaştırdığı için aile kıymetlerini tehdit ettiğini söylüyor.
Özünde zati İslamcı olan Tayyip Erdoğan, küçük bir İslamcı kümenin medyası kanalıyla yaptığı baskıyı siyasi hesaplar sonucunda İstanbul Mukavelesinden çıkmayı tercih etti.
* Prof. Dr. Yakın Ertürk hocayla yaptığım bir söyleşide şöyle demişti:
“Kutsal aile anlayışı, anneliğin yüceltilmesi ve kutsanmasını da beraberinde getirir ki bayan üzerinde ataerkil baskının, kontrolün sürdürülmesinin kıymetli bir alanıdır. Annelik kurgusu bayanı tabiatı gereği annelik üzerinden tanımlar ve kategorize eder. Böylelikle, yaratılan annelik miti, bayan açısından iki dışlanmışlığı da beraberinde getirir: Bayanın (çocuklu ya da çocuksuz) klasik aileden bağımsız otonom bir birey olarak var olabilme durumu; ve birden fazla toplumda kız ve erkek çocuklara atfedilen farklı kıymet nedeniyle kız çocuğu doğuran annenin kutsal anne mertebesine erişememesi.”
Ben size şunu sormak istiyorum… Bu kategorizasyon biz bayanlara ne yapıyor?
Masih ağabeyinin bisiklete binip, sokakta futbol oynarken kendisinin meskende bebekler ile oynamaya mahkum edilmesine isyan eder. Ataerkilliğin dayattığı biyolojik cinsiyet rolü bayanın potansiyeli kullanmasını pürüzler. Onların içindeki sporcuyu, mühendisi, girişimciyi belediye liderini başbakanı ortaya çıkarmasına pürüz olur. Bayanının potansiyelini kullanmayan toplumların da gelişemediklerini Dünya Ekonomik Forumu’nun Toplumsal Cinsiyet Endekslerine bakarsanız anlarsınız.
*1000’i aşkın avukat davaya iştirak için yetki evrakı aldı… Feminist avukat Selin Nakıpoğlu, “Bu arbede karanlıkla aydınlığın kavgası” demiş… Katılır mısınız?
Kesinlikle katılıyorum. Feminist bayan hareketi siyasal İslam’ın bize dayattığı, Afganistan’da, İran’da gördüğümüz karanlığa karşı yıllardır direniyor. Bu arbede salt bayanları değil ülkeyi de aydınlığa götürecek çok değerli bir arbededir.
*Danıştay’dan nasıl bir karar çıkmasını bekliyorsunuz?
Pazartesi günkü hukuksuz Seyahat davası kararlarından sonra, itiraf edeyim Türkiye’deki yargıçların hukuka bağlı kalacaklarına ait kaygılarım var. Fakat sonuç ne olursa olsun biz sistemin bütünsel olarak değiştirmek üzere uğraşımızı sürdürüleceğiz.
