Türkiye’nin üretim potansiyeline vurgu yaparak, “Geleceğimizden çok umutluyum” diyen TÜSİAD Lideri Orhan Turan, Türkiye İktisat Modeli olarak isimlendirilen planı “TL’ye paha kaybettirip cari açığı azaltalım akabinde enflasyon düşer denklemi çalışmadı” halinde kıymetlendirdi.
Dünya Gazetesi’nden Handan Sema Ceylan’ın haberine nazaran; Turan, “Artık katma bedeli yüksek, teknolojiye dayalı ve marka bedeli olan eserler ihracat pazarlarında öne çıkıyor. Öte yandan güç ithalatı ağır bir ekonomiyiz. Rusya-Ukrayna savaşı öncesi devirde de kıymetli fiyat yükselişleri vardı. Savaş bu süreci hızlandırdı” diyerek, daha net bir rota çizilmesinin ehemmiyetine vurgu yaptı. Türkiye İktisat Modeli olarak isimlendirilen planla, istek edilen sonuca ulaşılamadığını kaydeden Turan, “Yüzde 20’ye yavaşlayan bir ihracatımız ve yüzde 40’a gelen bir ithalat artışımızla cari açığımız bu yıl 30- 40 milyar dolara gerçek yükseliyor. TL’ye evvel bedel kaybettirip cari açığı azaltalım, akabinde enflasyon düşer denklemi çok da çalışmadı. Üretimde ithal girdinin hissesi çok yüksek olduğu için; ülke para ünitesi kıymet kaybettikçe biz de şiddetli enflasyon oluyor. Yani evvel enflasyon yükselsin sonra düşürürüz üzere bir sonuç çıkıyordu bu çerçeveden; onun da bugün halihazırdaki refah kaybı ile sonuçlandığını görmekteyiz” açıklamalarında bulundu. Lider Turan’dan satır başları şöyle:
‘Döviz kaynağına daha ucuz maliyetle erişirdik…’
Ekonomimizin çok yüklü döviz muhtaçlığı var. Yalnızca cari açık değil dış borç ödemelerimiz de yüksek. Döviz kaynağımız az. Son periyotta uyguladığımız programla bir arada ülke risk primimiz de arttı ve bu kanalla da dış borç bulma maliyetimiz yükseldi. İktisatta çarkların dönmesi için gereken dövizi bulamadığımızda da o açıkta kalan dövizi karşılamak için TCMB rezervleri devreye giriyor. Meğer en başta TL bu derece bedel kaybetmese, şu an muhtaçlığımız olan döviz kaynağına çok daha ucuz maliyetle erişirdik. Rezerv harcamamız da gerekmezdi.
‘Şok geldikten sonra çaba daha maliyetlidir’
Enflasyonla gereğince uğraş edebildiğimizi düşünmüyorum. Örneğin gerçek para siyaseti uygulayamıyoruz ya da tarım besin üzere mevzularda gerekli yapısal adımları atamıyoruz. Muhtemel küresel şoklara ekonomiyi hazırlayamıyoruz. Bünye üzere düşünün, her an dışarıdan bir risk gelebilir. Siz bu türlü bir durumda ne yaparsınız? Bedeninizi dirayetli tutmak için gereken sıhhat adımlarını atarsınız. Bizim ekonomimizde durum farklı, küresel taraftan bu enflasyon dalgasının gelmesi çok mümkün idi. Buna daha hazırlıklı olup üzerimize düşeni yapmalıydık. Biz bu dalgaya, enflasyon epey yüksekken ve tüm dünya faiz artırırken, faiz indirerek girdik. Kaçınılmaz olan kur şoku yaşandı. Bir şok geldikten sonra onunla uğraş çok daha maliyetlidir. Önemli olan o şoka hazırlıklı olmak.
‘ÜFE’deki yükselişin sürmesi enflasyon artışını gösteriyor’
Enflasyon tarafında yalnızca bu yıl değil son 5-6 yıldır yanlışsız gayret edemiyoruz. Yıllar içinde fiyatlama davranışı bozuldu, atalet devreye girdi. Sanıldığının bilakis, bahis yalnızca arz taraflı değil iç talep de enflasyonist. Kur baskısına esasen hiç değinmiyorum. Bütün bu gerçekleri bir kenara bırakıp enflasyonun büsbütün küreselden kaynaklandığına kani olursanız, teşhis yanlış olur. Kısa vadede enflasyon görünümü epeyce zorlayıcı. Gerçek kesimde yeni eserler yeni fiyatlarla stoklara giriyor. Bunlar da bir tıp daha fiyat baskısı yaratacaktır. Öne çekilmiş talebin hala enflasyon yarattığını görüyoruz. Globalde de emtia artışı ağır. O yüzden kısa vadede enflasyonun daha da yükselmesi mümkün. ÜFE’deki süratli yükselişin şimdi durmamış olması da enflasyonun artmaya devam edeceğini gösteriyor.
‘İş gücü barışı dinamiği üzere üretici-alıcı bağlantısı…’
En değerli hususlardan birisi iş gücü barışının sağlanmasıydı. Emekçi ve patron ortasındaki bu diyaloğu, dinamiği artık üretici ve alıcı ortasında görüyoruz. Ya da ihraç edenle ithal eden ortasında. Üretmek, üretirken ziyan etmemek, vaktinde teslim etmek, teslim ederken ziyan etmemek, istek edilen vade ile alabilmek, eseri bulup alabilmek kıymetli hale geldi.
‘Kredi arzı kısa vadeli, bu da işletme sermayesi oluyor’
Faizi düşürdük hakikat fakat “ucuz krediler var, bu da yatırıma gidiyor” tespiti tam hakikat değil. Bugün ticari kredilerde, yatırım kredileri esasen fiyatlanamadığı için uzun vadeli yatırım kredisi arzı yok. Gerçek kesim de aslında bu düşük faizden gereğince faydalanamıyor. Olan kredi arzı kısa vadeli ve bu da işletme sermayesine gidiyor. Tüketici kredilerinde ise yavaşlama var ve bu krediler esasen değerli. Özetle düşürdüğümüz faiz bugün prestiji ile yatırım ve istihdam yaratmıyor. İktisada sirayet etmiyor.
‘Konu yalnızca faiz sermayesi değil…’
İş dünyası yatırım yaparken uzun vadeli fonlama kaynaklarını inceliyor ancak ondan önce iktisadın geleceğine ve öngörülebilirliğine bakıyor. İstikrarlı bir iktisat varsa, ileride bu tüketim baskılanır mı üzere bir kaygı, risk görmüyorsa, enflasyon düşükse iş dünyası yatırım kararı alıyor. Bu şartların akabinde faizin düzeyine bakıyor. İstikrar telaşı olan bir iktisatta faiz düştü diyelim bu kesinlikle ki yatırıma da dönüşmüyor. Bunu biz 2020’de KGF’de bir ölçü yaşadık. O periyot düşük faizli fonlama konuta, otomobile, dövize gitmişti örneğin. Münasebetiyle mevzu yalnızca faiz düzeyi değil iş dünyası için öncelikli olan öngörülebilir ve istikrarlı büyüme.
‘Dövize erişim daha da zorlaşıyor’
Fed bir ölçü geç de kaldığı için enflasyonu denetim etmede agresif bir para siyaseti yürütüyor, yürütecek de. Bu her şeyden önce doların değerlenmesi ve faizinin de yükselmesi demek. Özetle, Türkiye üzere döviz muhtaçlığı olan bir ülkenin dövize erişimi daha da zorlaşmakta.
‘İş dünyası gücünü yeni adımlara ahenk sağlamak için kullanıyor’
İhracat bedellerinin Merkez Bankası’na satışı mecburî olan kısmının yüzde 25’ten yüzde 40’a çıkartılması ile ilgili soruya Orhan Turan, şu karşılığı verdi: “Bu uygulama aslında ülkenin elde ettiği döviz gelirinin bir kısmını MB rezervine koymak oluyor. Tıpkı havuz içinde yer değiştiriyor yalnızca döviz. Kaldı ki gerçek bölümün o verdiği dövizi, verdiği kurdan çabucak geri alması da kelam konusu. Hasebiyle toplamda kura dair kısa vadede değişen bir imaj yok. Yalnızca TCMB’nin rezerv elde ederek dövize müdahalede hareket alanını artırıyor. TCMB’ye bu dövizler giderken aslında piyasadan da benzeri oranda talep oluştuğu için toplam döviz arz talep istikrarı değişmiyor. Fakat ne fark ediyor derseniz; tüm bu adımlar atılırken gerçek kesim bu sefer de “spread” hesabı ile günlerini geçiriyor. Her an yeni bir adım gelebilir ve tüm gücümüzü bu yeni adımlara ahenk sağlamak için kullanıyoruz. İktisatta istikrar olsa, ihracatçımız da küresel fırsatlara dair daha fazla baş yorar ve o fırsatları kaçırmaz.”
Türkiye endüstrisi öne çıktı, ihracatta ünite fiyat artışı test ediliyor
İş dünyasının 40 yıldır bu kadar belgisiz bir periyot yaşamamış olduğunun altını çizen Orhan Turan, şunları söyledi:
“Sanayiye gelen güç artırımı yüzde 500’ün üzerinde. Durum yalnızca Türkiye’den de kaynaklı değil. Dünya da belirsizlikler içinde. Bu öngörülemez bir ortam yaratıyor. Tüm bunlara karşın pandemi o denli bir şey yaptı ki Türkiye endüstrisi öne çıktı. Tedarik zincirlerini çeşitlendirmek isteyenler kapımızı çaldılar. Çin’den boşalan alanları daha çok doldurmamız lazım. Maalesef çabucak yanı başımızda bir savaş var. Fakat orada yapılamayan üretimden ötürü talep ülkemize kaydı. Romanya’da, Bulgaristan’da üretim yapanlar Rusya’dan, Ukrayna’dan tedarik edemediği orta malları bizden istiyorlar. Olumlu demek olmaz lakin bu türlü bir trend var. Türk iş dünyası da bu periyotta ihracat ünite fiyatlarını artırmayı test ediyor.”
“İnsan-bilim ve kurumlar” ikiz dönüşüm için de şart’
Dünyanın geçtiği kritik değişim sürecinin omurgasını, Avrupa Birliği’nin de kendi büyüme stratejisi olarak ortaya koyduğu yeşil ve dijital dönüşüm oluşturuyor. Bu ikiz dönüşümün her iki bileşeni için de kıymetli yatırıma gereksinim var. Yatırım planlamalarının hayata geçirilmesine dayanak olacak finansman sistemlerinin güçlendirilmesi gerekli. Yeni teknolojilerin ve Ar-Ge faaliyetlerinin bu dönüşüme hizmet edecek formda kurgulanması da kritik. Elbette tüm bu süreçlerin KOBİ’ler dahil paha zincirinin tamamında kurgulanması gerekiyor. Doğal ki her iki dönüşümde öncelikle insan kaynağının yetkinliklerinin artırılması koşul. Yani yeşil ve dijital dönüşüm “Geleceği İnşa” raporumuzda da vurguladığımız “İnsan, bilim ve kurumlar” merkezinde bir bütüncül ve stratejik yaklaşımı gerektiriyor.
Beyin göçünü engelleyecek adımlar…
Türkiye’den göçün nedenleri üzerine yapılan araştırmalar var. Ekonomik şartlar, siyasi iklim, iş imkanlarının yetersizliği ve eğitim sisteminden duyulan memnuniyetsizlik göçe karar vermede değerli etkenler olarak çıkıyor. Ülkemizin geleceğini belirleyecek gençlerimizi kaybetmemek ve beyin göçünü bilakis çevirmek için ekonomik alanda yapılacak ıslahatların yanında özgürlükler, hukukun üstünlüğü, toplumsal cinsiyet eşitliği, çeşitliliğe hürmet, etraf ve iklim krizine hassaslık üzere pek çok kıymetli bahiste taviz vermeksizin ilerleme kaydetmeliyiz. Gençlere hayallerini bu ülkede gerçekleştirmelerini sağlayacak bir Türkiye’yi inşa etmek hepimizin sorumluluğu.
‘STK’larda 30 yıldır misyon yapıyorum’
Türkiye’nin yüzde 100 yerli sermayeli en büyük yalıtım firmalarından birinin şurası lideri olan Orhan Turan, 1981’de Yıldız Teknik Üniversitesi Makine Mühendisliği kısmından mezun oldu. Marmara Üniversitesi’nde İşletme Yüksek Lisansı’nı da tamamlayan Turan, Sabancı Üniversitesi, Koç Üniversitesi, Marmara Üniversitesi ve Yıldız Teknik Üniversitesi’nde lisansüstü düzeyinde ders verdi. Sivil toplum kuruluşlarında 30 yıldır faal vazife alan Turan, Isı, Ses ve Yangın Yalıtımcıları Derneği’nin (İZODER) kurulmasında faal rol aldı. 1997-1999 yılları ortasında İZODER’in İdare Şurası Başkanlığını yapan Turan, 2007-2011 yılları ortasında iki devir de İnşaat Gereci Sanayicileri Derneği’nin de (İMSAD) İdare Konseyi Başkanlığını üstlendi. Turan, 2018-2022 yılları ortasında Türk Teşebbüs ve İş Dünyası Konfederasyonu’nun (TÜRKONFED) İdare Konseyi Lideri olarak çalıştı. 18 yıldır TÜSİAD üyesi olan Turan, TÜSİAD’ın İdare konseylerinde ve Denetleme Kurulu’nda vazife aldı. Turan, 29 Mart 2022 tarihinde düzenlenen TÜSİAD Genel Kurulu’nda TÜSİAD İdare Şurası Lideri vazifesine seçildi. Evli ve bir çocuk babası olan Turan, uygun derecede İngilizce biliyor.
3.000 kişilik “fikir fabrikası” TÜSİAD, Türkiye için üretecek
Orhan Turan içinde bulunduğumuz durumu “Ekonomik, toplumsal ve global bağlantılar açısından zor” olarak nitelendirerek, başına geçtiği TÜSİAD’in yeni periyotta nasıl çalışacağını şöyle anlattı:
“Öncelikle, toplumun tüm bölümlerini etkileyen ekonomik zorlukların üstesinden gelmek için gereken siyaset tekliflerine odaklanacağız. Türkiye’nin her yerinde üyelerimiz ve çok güçlü ağlarımız var. Anadolu ziyaretleri ile Türk iş dünyasının bu güçlü devirdeki meselelerini daha fazla dinleyeceğiz. Birlikte tahlil geliştireceğiz.” TÜSİAD’ın 50 yıldır Türkiye’nin fikir ufk unu genişleten çok kıymetli bir STK olduğunu kaydeden Turan, “Üyelerimiz, üye kuruluşlarının profesyonelleri ve genel sekreterliğimizle fikir üreten bu fabrika için yaklaşık 3 bin kişi çalışıyor. Bu gücü Türkiye için en aktif halde kullanmaya devam edeceğiz” dedi. Turan’ın bu devirde en çok güvendiği şey ise, idaredeki bayan ve genç yükü. İdarenin yüzde 30’u bayan, 1990 doğumlu da var 1983 de…
Yönetim heyeti kimlerden oluşuyor?
Orhan Turan başkanlığındaki TÜSİAD’ın üç lider yardımcısı Murat Özyeğin, Mehmet Tara ve Serpil Veral. İdare Heyeti Üyeleri; Cevdet Alemdar, İzel Levi Coşkun, Ozan Diren, Fatih Kemal Ebiçlioğlu, Perihan İnci, Çağatay Özdoğru, Elvan Ünlütürk ve Bedii Can Yücaoğlu. Yedek üyeler ise şu isimlerden oluşuyor: Meltem Akol, Gülesin Atalay, Kaan Bilecik, Ayşe Boyner, Emre Eczacıbaşı, Azmi Gümüşlüoğlu, Aslı Güreşcier, Mehmet Salih İtina, İzzet Özilhan, Durmuş Topcu, Cem Tüfekçi, Feyyaz Ünal.
Turan’ın odaklanacağı başlıklar
■ Güçlü bir hukuk devletinin, güçlü demokrasinin Türkiye için hayati kıymetini vurgulamayı sürdüreceğiz.
■ Milletlerarası bağlar alanında yaşanan değerli değişimleri güçlü global ağlarımızla takip edeceğiz. AB entegrasyonu sürecinin tazelenmesi bu devirde de kıymetli bir önceliğimiz.
■ Yeşil dönüşüm, dijital dönüşüm, güç verimliliği, iklim felaketi, sürdürülebilirlik konusunda iş dünyasına rehberlik yapacağız.
■ Gençlere yönelik dijital yetkinliklerini ve girişimcilik hünerlerini geliştirecek eğitim programları ile meslek seyahatlerine takviye olmaya devam edeceğiz.
■ Toplumsal cinsiyet eşitliği ve bayanların hayatın her alanında güçlendirilmesi öncelikli çalışma alanlarımızdan biri.
