Çevre, İklim ve Sıhhat için İş Birliği Projesi (ÇİSİP) ve Pak Hava Hakkı Platformu çatısı altında bir ortaya gelen STK’lar ve kurumlar, Türkiye’de hava kirliliği kaynaklı ölümlerin arttığına dikkat çekerek, Türkiye’nin Dünya Sıhhat Örgütü (DSÖ)’nün 2021 yılında revize edilerek aşağı çekilen hudut pahalarını benimsemesi ve tedbir alması davetini yineledi. DSÖ, hava kalitesini ve kirlilik düzeylerini belirlemede en kıymetli ölçüt kabul edilen PM2.5 hudut bedelini 2021 Eylül ayında güncelleyerek 10 mikrogram metreküpten 5 mikrogram metreküpe düşürmüştü. Pak Hava Hakkı ve ÇİSİP’teki uzmanların yaptığı bir çalışmaya nazaran DSÖ’nün eski kılavuz kıymetlerine uyulsaydı dahi, Türkiye’de yılda yaklaşık 45 bin erken vefat engellenebilirdi.
Türkiye’de ise, ÇİSİP’de yer alan uzmanların da takviye verdiği Pak Hava Hakkı Platformu tarafından 2020 yılında yayınlanan ve DSÖ 2005 pahalarını baz alan araştırmaya nazaran 2017 – 2019 yılları ortasında hava kirliliği nedeniyle trafik kazalarının neredeyse 6-7 katı kadar mevt yaşandı. Birebir araştırmaya nazaran hava kirliliği DSÖ kılavuz pahasına indirilseydi; 2019 yılında tüm ölümlerin yüzde 7,9’u (31.476 ölüm) ve 2018 yılındaki tüm ölümlerin yüzde 12,13’ü (45.398 ölüm) önlenebilirdi. Yeni DSÖ kıymetlerinin baz alınması durumunda ise bundan da fazla vefat engellenebilirdi.
Çevre, İklim ve Sıhhat için İş Birliği Projesi (ÇİSİP) ve Pak Hava Hakkı Platformu çatısı altında bir ortaya gelen STK’lar ve kurumlar, Türkiye’de hava kirliliği kaynaklı ölümlerin arttığına dikkat çekerek, Türkiye’nin Dünya Sıhhat Örgütü (DSÖ)’nün 2021 yılında revize edilerek aşağı çekilen hudut kıymetlerini benimsemesi ve tedbir alması davetini yineledi. DSÖ, hava kalitesini ve kirlilik düzeylerini belirlemede en kıymetli ölçüt kabul edilen PM2.5 hudut pahasını 2021 Eylül ayında güncelleyerek 10 mikrogram metreküpten 5 mikrogram metreküpe düşürmüştü.
Türkiye’nin 2029 amacı dünya sıhhat örgütü (DSÖ) tavsiyesinin 5 katı
Türkiye, hava kirliliğinin en ağır yaşandığı ülkelerden biri. Hava kirliliği, Türkiye ve dünyada en fazla vefata neden olan etraf kirliliği olarak öne çıkarken; bulaşıcı olmayan hastalıklar ortasında yüksek tansiyon ve sigara kullanımından sonra üçüncü sıradaki mevt nedeni. Türkiye’de de 2017 – 2019 yılları ortasında hava kirliliği nedeniyle trafik kazalarının neredeyse 6-7 katı kadar vefat yaşandı. Dünya Sıhhat Örgütü (DSÖ)’nün 2021 yılında güncellediği pahalar, hava kirliliğinin daha evvel varsayım edilenden daha ziyanlı olduğunu gözler önüne seriyor. Avrupa Kurulu 2022’nin ikinci yarısında hava kirliliği hudut pahalarını revize etmeye hazırlanırken, Türkiye’nin 2029 için belirlediği ince partikül husus (PM2.5) kirliliği limiti, DSÖ hudut kıymetlerinin 5 katı. Sıhhat uzmanları, hava kirliliğinden kaynaklanan milyonlarca can kaybının önlenmesi için Türkiye’nin de DSÖ’nün yeni hudut kıymetlerine uymasını talep ediyor. Türkiye’nin DSÖ kılavuz bedellerine uyması durumunda hava kalitesi artacak, hava kirliliğinin insan sıhhatine olumsuz tesirleri de kıymetli ölçüde bertaraf edilecek.
Türkiye’de mevcut durumda ise hava kalitesi DSÖ’nün halk sıhhatini korumak için belirlediği şimdiki hudut bedellerini de, bir evvelkini de karşılamıyor. Hava kalitesini ölçen bu kıymetlere nazaran Türkiye’de hiçbir yerde hava kalitesi sağlıklı seviyelerde değil yani Türkiye’deki hava kirliliği insan sıhhatine ziyan verecek boyutta. Hava kirletici unsurlardan en büyük sıhhat tehdidi oluşturan PM 10 için Türkiye’deki kıymet DSÖ’nün 2021 yılı öncesi için belirlediği kıymetin bile 2 katıyken, PM 2.5 için ise tam bir ölçüm bulunmuyor.
Türkiye’de pm2.5 hudut pahasına ait bir mevzuat bulunmuyor
DSÖ’nün şimdiki kıymetlerine ahenk konusunda 2021 yılında tüm ülkeler sınıfta kalırken, Türkiye’de de durum farklı olmadı. Pak hava için bilhassa PM2.5 için ulusal limitlerin DSÖ hava kalitesi kılavuzu ile uyumlu olması ve PM2.5 ölçüm istasyon sayısının artması büyük ehemmiyet taşıyor. Türkiye’de PM2.5 ölçümlerinin ülke genelinde yaygın olmaması ve PM2.5 hudut bedeline ait bir mevzuatın yürürlükte olmaması en büyük eksiklik olarak görülüyor.
Türkiye’de, geçtiğimiz yıl Avrupa Birliği Müktesebatına ahenk çerçevesinde hazırlanan ve şimdi taslak kademesinde olan yeni yönetmelik de gereksinimleri karşılamaktan uzak. Şimdi yürürlüğe girmemekle birlikte taslak mevzuatta PM2.5 hudut pahasının 2021’de yıllık 30 mikrogram metreküp olması azalarak 2029 için 25 mikrogram metreküpe ulaşması hedefleniyor. Lakin bu pahalar DSÖ’nün ne eski ne de yeni kıymetlerini karşılamıyor, hatta DSÖ’nün yıllık 5 mikrogram metreküp olarak belirlediği yeni hudut pahasının neredeyse 5-6 kat üzerinde.
ÇİSİP ağında yer alan sıhhat uzmanlarına nazaran 2021 yılında açıklanan yeni DSÖ hava kalitesi hudut pahaları dikkate alarak hava kirliliği ile uğraş edilmesi, hasebiyle yönetmelikte belirlenen kıymetlerin bu doğrultuda güncellenerek yürürlüğe girmesi gerekiyor. Pak Hava Hakkı ve ÇİSİP’teki uzmanların yaptığı bir çalışmaya nazaran DSÖ’nün eski kılavuz bedellerine uyulsaydı dahi, Türkiye’de yılda yaklaşık 45 bin erken mevt engellenebilirdi. 2021 yılından bu yana geçerli olan daha düşük alt hudut bedellerine uyulması halinde ise daha fazla erken mevt engellenebilecek.
Hava kirliliği yüksek tansiyon ve sigara kullanımından sonra en büyük sıhhat riski
Hava kirliliğinin her yıl 8 milyon erken vefata yol açtığı iddia ediliyor. Bu ölümlerin 4.2 milyonu sanayi, trafik ve ısınma üzere kaynaklı dış ortam hava kirliliği, 3.8 milyonu ise meskenlerde ısınma ve yemek maksatlı kullanılan yakıtlardan kaynaklanan iç ortam hava kirliliği nedeniyle gerçekleşiyor. Yüksek tansiyon, tütün kullanımı ve bulaşıcı hastalıklardan sonra üçüncü önde gelen vefat nedeni hava kirliliği. 2019 yılında Dünya Sıhhat Örgütü tarafından hazırlanan Global Hastalık Yükü araştırmasına nazaran dünya genelinde bayanlarda 2.92 milyon vefatın (tüm bayan ölümlerinin yüzde 11,3’ü), erkeklerde 3.75 milyon mevtin (tüm erkek ölümlerinin yüzde 12,2’si) hava kirliliğine bağlı gerçekleştiği hesaplandı.
ÇİSİP ve Pak Hava Hakkı Platformu’nda yer alan sıhhat uzmanlarından Çocuk Nörolojisi Uzmanı, Doç. Dr. Semih Ayta “Hava kirliliğinden etkilenmeyen organ ve sistem neredeyse yoktur. Bilhassa kalp damar ve teneffüs sistemleri daha çok etkilenmektedir. Maruziyet seviyesi ve müddeti ile kalp damar hastalık riski artsa da yapılan çalışmalarla inançlı bir eşik kıymet olmadığı sonucuna varılmıştır. Anne karnında metil cıva, kurşun üzere ağır metallere maruz kalmanın çocukta IQ seviyelerini etkileyebildiği kabul edilmektedir. Çocuk hastalarla yapılan çalışmalar, yeniden has DNA metilasyonunun hava kirliliği ile astım atakları ortasındaki muhtemel aracı rolünü ortaya koymuştur.
Halk Sıhhati Uzmanı, Prof. Dr. Çiğdem Çağlayan, “Türkiye’de 2018 yılında 19 milyon çocuğun (0-14 yaş, nüfusun yüzde 23’ü) ortalama 49 mikrogram metreküp PM10’a maruz kaldığını varsayım ediyoruz. Birebir yıl için DSÖ araçlarıyla yaptığımız bir çalışmada maruz kalınan PM10 kirliliği eski DSÖ hudutlarına düşürülseydi, 2018’de gerçekleşen 8.959 hastane müracaatının, yüzde 17,8 akut mevtin ve yüzde 11,9 bebek vefatının önlenebileceği saptadık” diye konuştu.
Ülke çapında hava kirliliğinin izlenmesi halk sıhhati açısından alınacak önlemlerde büyük ehemmiyet taşıyor Bilhassa PM2.5 için ulusal limitlerin DSÖ hava kalitesi kılavuzu ile uyumlu olması ve PM2.5 istasyon sayısının artması ve bilgi erişiminin kolaylaştırılması atılması gereken değerli adımlar.
Halk Sıhhati Uzmanı, Dr. Öğretim Üyesi Melike Yavuz, “Fosil yakıt kullanımın azaltılması hava kalitesini güzelleştirebilir. Kısa mühlet evvel yayımlanan bir araştırmaya nazaran, 2018 yılında fosil yakıt kullanımı 8,7 milyon vefata neden olmuştur. İklim Değişikliği kaynaklı çok hava Olayları, hava Kirliliği ve aero alerjenlerdeki artış sonucu ortaya çıkan teneffüs hastalıkları nedeniyle vefatlar artıyor. Araştırmalar iklim değişikliği sebebiyle Avrupa’da 2050 yılına kadar kanarya otu poleni hava konsantrasyonunun dört katına kadar çıkabileceğini gösteriyor. Bu durumdan etkilenen insanların sayısının 33 milyondan 77 milyona çıkacağı manasına geliyor” dedi.
DSÖ kılavuz pahaları neden değerli?
Sağlığı olumsuz etkileyen temel hava kirleticiler partikül unsur (PM10) ve ince partikül husus (PM2.5), kükürtdioksit (SO2), azot dioksit (NO2), ozon (O3) ve karbonmonoksit (CO) olarak bilinmektedir. Kapsamlı bilimsel delillere dayanarak dünya çapında halk sıhhatini korumak için gerekli olan hava kalitesi düzeylerini belirleyen Dünya Sıhhat Örgütü, hava kirliliğine neden olan bu hususların kılavuz kıymetlerini içeren DSÖ Global Hava Kalitesi Kılavuzu’nun 2021 yılında revize ederek daha da aşağıya çekti.
DSÖ Global Hava Kalitesi Kılavuzu, birebir vakitte bir toplumun hava kirliliği maruziyetinin sıhhat sıkıntılarına neden olabileceği düzeyleri aşıp aşmadığını ve ne kadar aştığını kıymetlendirmek için bir referans misyonu görüyor. İnce parçacıklar yahut PM2.5 olarak da bilinen çapı 2,5 mikrometreden küçük parçacıklar sıhhat için en büyük riski oluşturuyor.
DSÖ’nün 2005 yılı hava kalitesi kılavuz kıymetleri, 2021 yılı Eylül ayında güncellenen kıymetleri ve Türkiye’nin yeni limitleri ile hazırlanan aşağıdaki tablo, kirleticiler için süratlice yeni limitler belirlenmesinin gerekliliğini ortaya koymaktadır.
Hava kirliliğine karşı en fazla risk altında olan gruplar
Bebekler ve küçük çocuklar
65 yaş üstü yaşlılar
Kronik hastalığı olan kişiler
Sosyo-ekonomik seviyesi düşük bölgelerde yaşayanlar
Kirli havaya maruziyet riskinin yüksek olduğu mesleklerde çalışanlar
Çisip’ten karar alıcılara yönelik talepler
DSÖ hava kirliliği kılavuz bedellerine ulusal aksiyon planlarında yer verilmesi
Kirliliğin izlenmesi
Sağlık bilgilerinin kamuoyu ile paylaşılması
Fosil yakıt teşvikleri ve kirliliğe yol açan öteki teşviklerin sonlandırılması
Endüstriyel yatırımların müsaade süreçlerinde sıhhat tesir değerlendirmesi (SED) sistemine yer verilmesi
Sağlık çalışanlarının karar alma süreçlerine dahil olması.
